Recently I saw the National Geographic series, „Brain Games”. Jeśli masz szansę, spójrz na to – co otwiera oczy. Pokaz przekonująco wykazał, że my, ludzie, jesteśmy strasznymi obserwatorami, ponieważ łatwo się rozpraszamy i w przeważającej części nie jesteśmy skłonni do krytycznej oceny otaczającego nas świata.
Nie zawsze tak było. Przez dziesiątki tysięcy lat nasi poprzednicy żyli w bardzo małych grupach i dla nich krytyczna była uważna obserwacja innych i otaczającego ich świata. Obserwacja była kluczowa dla przetrwania i na szczęście nie było nikogo, kto powiedziałby: „Niegrzecznie jest się gapić”. Gdyby zastosowali się do tego napomnienia, prawdopodobnie wymarlibyśmy jako gatunek.
Przez większość historii, my, ludzie, byliśmy bardzo dobrymi obserwatorami, ponieważ musieliśmy. Wykorzystaliśmy wszystkie nasze zmysły: dotyk, zapach, smak, słuch i wzrok, aby wykryć i rozróżnić. Nagła wokalizacja zwierząt lub skrzeczenie ptaków alarmowały nas, że ktoś się zbliża. Nawet pot podróżnika dawał naszym przodkom znać, kto był w okolicy i co jadł. Na odległość, badając postawę, chód, wymach ramion, ubiór i wyposażenie (broń, naczynia z wodą, itp.) nasi przodkowie mogli odróżnić przyjaciela od wroga.
Jak pokolenia ewoluowały i w końcu przeniosły się do miast, bliskość zmieniła sposób, w jaki postrzegaliśmy i ocenialiśmy siebie nawzajem. Ponieważ każdy był tak blisko, mieliśmy mniej czasu na obserwację. Bliskie kwatery i okoliczności nakazywały nam wchodzić w interakcję najpierw, a nie później. Było to przeciwieństwo tego, co robiliśmy przez tysiące lat, czyli najpierw ocenialiśmy się na odległość, a potem wchodziliśmy w interakcję. Ta bliskość uczyniła nas również bardziej wrażliwymi na bycie obserwowanymi, dlatego czujemy się nieswojo, gdy inni się na nas gapią.
Więc pytanie, które często zadaję brzmi: „Czy staliśmy się obserwacyjnie leniwi?”. Czy pozwoliliśmy sobie na beztroskę, jeśli chodzi o bezpieczeństwo nasze i naszych bliskich? To nie jest bezsensowne pytanie. Zadaję je, ponieważ podobnie jak Ty, widzę ludzi rozproszonych (nakładanie makijażu, rozmowy telefoniczne, pisanie SMS-ów) podczas jazdy samochodem i ulegających wypadkom drogowym. Albo ktoś puka do drzwi wejściowych, a my otwieramy je bez uprzedniego sprawdzenia, kto to jest i zapytania, czego chce. Być może, starając się być miły i uprzejmy, mamy uchylony naszą odpowiedzialność do siebie, i siebie nawzajem, być dobrymi obserwatorami.
To jest wystarczająco złe, kiedy pytam w klasie, gdzie jest najbliższe wyjście pożarowe i tylko jedna ręka idzie w górę. Albo gorzej, jak widziałem w zeszłym tygodniu, młody student opuszcza supermarket pchając wózek, rozmawiając przez telefon komórkowy, bez rozglądania się. Kiedy dotarła do swojego samochodu i otworzyła drzwi, znalazła się w potrzasku kogoś żebrzącego o pieniądze z tak bliskiej odległości, że strach i zaskoczenie zdominowały jej twarz. Na szczęście mężczyzna ten chciał tylko wyręczyć ją w pracy, ale mógł to być drapieżnik seksualny lub rabuś. Gdyby obserwowała swoje otoczenie, mogłaby lepiej przewidzieć to zdarzenie.
Prawie dwadzieścia lat temu Gavin de Becker napisał Dar strachu, starając się nas ostrzec i pouczyć o byciu bardziej spostrzegawczym i świadomym. Zachęcał nas do rozglądania się i słuchania tego „wewnętrznego głosu”, który tak naprawdę jest naszym mózgiem limbicznym mówiącym nam, abyśmy uważali, że coś jest nie tak.
Szkoda, że po dwudziestu latach niewiele osób zna pracę de Beckera. Mówię to, ponieważ naprawdę musimy poprawić naszą zdolność do obserwacji, a zwłaszcza naszą świadomość sytuacyjną. Wiemy to po tym, ile razy ktoś padł ofiarą lub został wykorzystany, a później słyszymy: „Wiesz, na początku miałem przeczucie, że coś jest nie tak”. Brak obserwacji, jeśli jesteśmy szczerzy, prowadzi do okoliczności, których można uniknąć, jak również do wypadków, ale może również pomóc nam uniknąć bycia ofiarą.
Rozmawiałem w zeszłym roku z matką, której syn został wykorzystany seksualnie przez wychowawcę na obozie. Opowiadała mi, jak „od samego początku” miała „poczucie”, że nie powinna ufać temu opiekunowi. Nie mam wątpliwości, że sprawa Penn State/Sandusky również będzie wywoływać takie komentarze.
Podobnie, jestem pewien, że wielu inwestorów z Bernie Maddofem (lub jakimkolwiek innym oszustem w tej sprawie) miało to samo uczucie wstrętu po uświadomieniu sobie, że oni też mieli „wskazówki”, „przeczucia” lub „intuicję”, że coś nie było całkiem w porządku. Co jest ważne, aby pamiętać, ponieważ to, co czujemy o czymś często uzupełnia obraz, abyśmy mogli w pełni zrozumieć.
Nigdy nie jest za późno, aby zacząć obserwować, ale co obserwujemy? Najpierw wyjaśnijmy sobie kilka rzeczy na temat właściwej obserwacji. Obserwacja nie jest o byciu osądzania, to nie jest o dobre lub złe, to jest o widząc świat wokół ciebie, o świadomości sytuacyjnej i interpretacji tego, co to jest, że inni komunikują się zarówno werbalnie i niewerbalnie. Obserwować jest zobaczyć, ale także zrozumieć, a to wymaga słuchania, jak się czujesz, który był w zasadzie de Becker napomnienie w Gift of Fear.
Dobre umiejętności obserwacji daje nam możliwość sprawdzenia i zatwierdzenia, co inni myślą, czują, lub zamierzają dla nas. Czy są oni mili, bezinteresowni i empatyczni? A może są samolubni, okrutni, obojętni i apatyczni? Bo jeśli są i odkryjemy to wystarczająco wcześnie, oszczędziliśmy sobie, niektórzy mogliby nawet powiedzieć, że ocaliliśmy samych siebie. Ale jeśli tego nie zrobimy, zapłacimy wysoką cenę w postaci uciążliwego związku z kimś, kto nie ma nas w swoim najlepszym interesie. Być może właśnie dlatego, gdy jesteśmy młodzi, mamy tak wielu „przyjaciół”, a z wiekiem mamy ich mniej, ale są lepsi. Pozbyliśmy się tych, którzy nas drenują lub sprawiają nam ból. Gdybyśmy tylko byli bardziej spostrzegawczy i rozsądni, kiedy byliśmy młodzi i zwracaliśmy uwagę na to, jak się czuliśmy?
Jak często powtarzam, nie mamy społecznej odpowiedzialności za bycie ofiarą. Jeśli ktoś zachowuje się lub nawet sugeruje antyspołeczne tendencje, najlepiej jest go unikać, a to można ustalić tylko poprzez krytyczną obserwację. A to oznacza, że zawsze testujemy i walidujemy. To jest ważne, ponieważ kiedy mamy do czynienia z osobami, które mają tendencje antyspołeczne, zapłacimy cenę albo przez ich negatywność, brak prawdziwej empatii, lub przez ich obojętność, bezduszność, lub przestępczość.
Bycie obserwatorem nie oznacza bycia obcesowym lub bycia natrętnym. W rzeczywistości, dobry obserwator wie, że natrętne obserwacje wpływają na to, co jest obserwowane; więc musi to być zrobione z subtelnością, jak również cel.
Co w końcu oceniamy dla? Przede wszystkim dwóch rzeczy: niebezpieczeństwa i komfortu. Tylko to? Nie, ale zacznijmy od tego. Po prostu w każdej chwili zadawaj sobie pytanie: „Jak ta sytuacja lub ta osoba sprawia, że się czuję?”. Na przykład, idziesz do samochodu w nocy i kątem oka widzisz kogoś, kto idzie szybkim krokiem i wyczuwasz, że oboje będziecie się krzyżować. Twój mózg limbiczny wyczuwa to dla ciebie i daje ci znać, że coś jest nie w porządku – ale musisz słuchać tego wewnętrznego głosu. Ten dyskomfort jest twój mózg mówi „ostrzeżenie – ewentualne niebezpieczeństwo” więc stajesz się bardziej czujny, szukasz dobrze oświetlonego obszaru, i mądrze zmieniasz swoje tempo, lub wracasz do bezpieczeństwa sklepu.
Assessing dla komfortu może naprawdę otworzyć twoje oczy. Kiedy jesteś z kimś nowym zadaj sobie pytanie: „Czy ta osoba sprawia, że czuję się komfortowo przez cały czas?”. Jeśli on lub ona tego nie robi, to pytanie brzmi „dlaczego?”. Nigdy nie wolno nam ignorować wskazówek, które mówią, że coś jest nie tak, bez względu na to, jak bardzo chcemy, aby przyjaźń działała. Twoja podświadomość zawsze pracuje, aby cię chronić, to jest tam z jakiegoś powodu, ale musisz być przygotowany do obserwacji i rozpoznać, co czujesz.
Wniosek: Obserwacja jest nie mniej ważna teraz, niż była dziesięć tysięcy lat temu. Jedyna różnica polega na tym, że teraz musimy to robić szybciej i skuteczniej, ponieważ w ciągu jednego dnia możemy natknąć się na pięćdziesięciu obcych, podczas gdy nasz przodek widział tylko kilku. Możemy doskonalić tę umiejętność, możemy nawet nauczyć jej nasze dzieci, ale jak wszystko inne, wymaga to wysiłku (c.d.).
*** ***
Joe Navarro jest byłym agentem specjalnym FBI i autorem międzynarodowego bestsellera What Every Body is Saying.Więcej informacji o Joe można znaleźć na stronie www.jnforensics.com, w tym darmową bibliografię dotyczącą komunikacji niewerbalnej. Dodatkowe artykuły dostępne są tutaj w Psychology Today, można też śledzić jego poczynania na twitterze: @navarrotells lub dołączyć do niego na Facebooku. Copyright © 2012, Joe Navarro.
Dodatkowa lektura:
de Becker, Gavin. 1997. The Gift of Fear. New York: Dell Publishing.
Navarro, Joe. 2010. Body Language Essentials. Amazon Kindle.
Navarro, Joe. 2008. What Every Body Is Saying. New York: Harper Collins.
Navarro, Joe i John R. Schafer. 2003. Universal principles of criminal behavior: a tool for analyzing criminal intent. FBI Law Enforcement Bulletin, (styczeń): 22-24.
.