Wat hebben de Dalai Lama en een fanatieke bass-muzikant die om 3 uur ’s nachts onderuit gaat op Burning Man gemeen?
Verrassend veel, eigenlijk.
Van stemmingsverbetering en ontspanning tot volledige eenheid met de kosmos, muziek heeft het vermogen om onze gemoedstoestand krachtig te veranderen. Meditatie is niet zo anders. Meditatie verlaagt het stresshormoon cortisol, helpt ons beter te slapen, en herbedraadt de hersenen met een groot aantal positieve emotionele kwaliteiten. Proberen te mediteren in een nachtclub staat misschien niet hoog op de lijst van aanbevolen praktijken voor monniken en yogi’s, maar misschien zou het dat wel moeten zijn: Wanneer je volledig opgaat in de muziek, krijg je een voorproefje van het nirvana zonder de rigoureuze training.
Als zowel muzikant als mediteerder geloof ik dat er een verband is tussen de verheven staten op de dansvloer en de spirituele staten die in meditatie worden bereikt. Sinds eind jaren negentig ben ik DJ en produceer ik muziek met mensen als Bassnectar, Santigold en Professor Green, en ik ben ook getraind in meditatie in de Yogische, Tibetaans- en Theravada-boeddhistische tradities.
Het doel van zowel muziek als meditatie is om een krachtige en positieve verschuiving in onze mentale toestand teweeg te brengen. Muziek is voor velen een betrouwbare bron van transformerende ervaring, en we voelen ons aangetrokken tot muziek om dezelfde redenen als mediteerders mediteren. Muziek en meditatie maken beide een vollere en rijkere ervaring van onze emoties mogelijk: Ze stoppen ons onophoudelijke en vaak negatieve mentale geklets en bieden ons de gelegenheid om vollediger en zinvoller in het huidige moment te leven. Dit alles is belangrijk voor een goede gezondheid en het geluk van de mens.
Muziek en spiritualiteit
“Muziek is de bemiddelaar tussen het leven van de zintuigen en het leven van de geest” – Ludwig van Beethoven
Onze soort heeft van oudsher een obsessie met ritme, melodie en harmonie. De inheemse bevolking van Australië gelooft in “zanglijnen”, die de werkelijkheid en alles wat zich daarin bevindt manifesteren, en sommige inheemse Amerikanen geloven dat het leven tot stand is gebracht en in stand wordt gehouden door het “lied van de schepper.”
Muziek maakt deel uit van alle authentieke spirituele tradities: Het is gebruikt als een belangrijk element van spirituele riten en rituelen om groepen met elkaar en het goddelijke te verenigen, om de geest te richten, diepere waarheden te verkennen, en de grenzen van het gewone bestaan te overstijgen. De gezongen mantra’s en raga’s van de Hindoe-tradities, de psalmen van David in de Bijbel, yoga’s zaadlettergreep “om”, en de hymnen van moderne gospelkerken zijn allemaal voorbeelden van instrumenten die universeel worden gebruikt om spirituele beoefenaars naar hogere staten van bewustzijn te brengen.
Dus wat is het aan muziek dat deze verschuivingen in mentale toestand vrijwel onmiddellijk teweegbrengt, terwijl het een mediteerder vele jaren zou kunnen kosten om hetzelfde effect betrouwbaar te bereiken zonder muziek? Het is niet één ding, maar een combinatie van veel verschillende effecten die werken op verschillende delen van het lichaam/geest complex. Laten we eens kijken naar een aantal van hen.
Luisteren in het heden
“Muziek kan zieke geesten bedienen, een geworteld verdriet uit het geheugen rukken, de geschreven problemen van de hersenen uitroeien, en met haar zoete vergeetachtige tegengif, de volle boezem reinigen van alle gevaarlijke dingen die op het hart wegen” – William Shakespeare
Net als meditatie brengt muziek ons in het heden. Maar in tegenstelling tot een schilderij, dat min of meer onmiddellijk als een geheel kan worden waargenomen, is een muziekstuk onmogelijk in zijn totaliteit te benaderen zonder de hele duur van het lied goed op te letten.
Muziek dwingt ons de werkelijkheid vanuit een hedendaags perspectief te bekijken om ons ermee bezig te kunnen houden. Of het nu Debussy of deep house, om een muziekstuk waar te nemen moeten we elke beat of noot te volgen als het gebeurt in real time. Dit gevoel van aanwezig zijn voelt goed; niet aanwezig zijn kan ons zelfs ongelukkig maken.
Een van de redenen waarom we zo van muziek houden, is dat we onze problemen kunnen vergeten en gewoon kunnen zijn. Ondergedompeld in geluid en verstoken van de gebruikelijke angst van het leven, nemen we onze wereld waar vanuit een hyper-aanwezige flow-staat.
De psycholoog Mihaly Csikszentmihalyi definieert flow als “de staat waarin mensen zo betrokken zijn bij een activiteit dat niets anders ertoe lijkt te doen.” Een van de markers van flow is “voorbijgaande hypofrontaliteit”, een toestand waarin ons zelfgevoel tijdelijk wordt gedeactiveerd en de delen van de hersenen die gevoelens als angst en zelftwijfel opwekken, worden getemperd. In deze toestand wordt de activiteit volledig lonend op zich, zonder te letten op het resultaat. Zou het leven altijd zo kunnen zijn?
De meeste meditatietradities gaan ervan uit dat het antwoord op deze vraag ja is. Zij werken met flow als een hulpmiddel door gebruik te maken van meditatieve toestanden die “jhana” worden genoemd, en die voldoen aan de criteria voor de flow-toestanden die het luisteren naar en het spelen van muziek kunnen opwekken. Zoals de grote wijzen uit Zuidoost-Azië ons al sinds het Axiale Tijdperk vertellen, wordt de poort naar geluk geopend wanneer we ons zelfbesef en de bijbehorende neurose kunnen loslaten.
Change the station by changing the music
“One good thing about music, when it hits you feel no pain” – Bob Marley
Vaak zitten mensen vast in hun zorgen over het verleden en de toekomst in plaats van over het heden. Dit gebeurt wanneer een subsysteem van de hersenen, het zogenaamde default mode network, actief is. Hoewel dit normaal gesproken resulteert in angstige en stressvolle gedachten, biedt het evolutionair gezien grote voordelen. We besteden veel van onze tijd aan het herkauwen van gebeurtenissen uit het verleden om te leren van wat er mis ging, en we denken na over toekomstige gebeurtenissen om ons daarop voor te bereiden.
Maar vanwege een andere evolutionaire aanpassing, negativiteitsbias genaamd, is veel van dit herkauwen gericht op negatieve gebeurtenissen, zowel in het verleden als in de toekomst. Dit maakt het belastend voor ons, zowel mentaal als emotioneel. In een Harvard-studie van de psycholoog en auteur van Stumbling on Happiness, Daniel T Gilbert, werd het piekeren in verband gebracht met ongelukkigheid. Hij en co-auteur Matthew Killingsworth stellen dat “een menselijke geest een dwalende geest is, en een dwalende geest is een ongelukkige geest.”
Wanneer we naar muziek luisteren, heeft onderzoek aangetoond dat het standaardmodusnetwerk wordt geactiveerd, maar met een heel ander emotioneel resultaat. Als het standaardnetwerk wordt geactiveerd door muziek waar we van houden, blijkt dat onze geest zich concentreert op de muziek, ook al bevinden we ons in een wakkere rusttoestand (het typische speelterrein voor het negatieve geratel van het standaardnetwerk). In plaats van ons zorgen te maken over dat project dat op het werk klaar moet zijn, de onbetaalde credit-card rekening, of wat we aan moeten trekken op de bruiloft volgend weekend, worden we meegezogen in de muziek. Zolang dat liedje of concert duurt, hebben we veel minder kans om ons geheugen of onze toekomst uit te kammen op negatieve of onopgeloste trauma’s of gebeurtenissen. Al duizenden jaren kennen boeddhistische mediteerders de effecten van een geactiveerd standaard modus netwerk als “mind dwaling,” en de gereedschappen om het te overstijgen zijn ingebouwd in het meditatiesysteem. Door gebruik te maken van zachtjes herhaalde intenties, het noteren van gedachten wanneer ze opkomen, en een algemene toename van mentale kracht, stelt boeddhistische meditatie ons in staat om de willekeurige en negatieve fantasieën over verleden en toekomst te overstijgen.
Studies aan Harvard tonen aan dat meditatie het functioneren van het standaard modus netwerk remt dat wordt geassocieerd met angstig gedachten-dwalen. De resulterende “hier en nu” mind-state genereert een diep gevoel van gerichte kalmte, welzijn, en een sterke verbinding met anderen. In feite kunnen de default-mode-remmende kwaliteiten van meditatie een van de belangrijkste drijvende factoren zijn achter het goed gedocumenteerde vermogen van meditatie om angst en stress-gerelateerde stoornissen te verminderen. Het gebruik van meditatievaardigheden om ons te concentreren op waar we zijn en met wie we zijn – oftewel “leven in het huidige moment” – vermindert in hoge mate het soort denken dat ongelukkigheid veroorzaakt.
Laat het er allemaal maar uit
“Muziek was mijn toevluchtsoord. Ik kon in de ruimte tussen de noten kruipen en mijn rug naar eenzaamheid omkrullen” – Maya Angelou
Muziek helpt ons ook door uitdagende emotionele tijden heen. Wie heeft er niet in een vlaag van zelfmedelijden geluisterd naar een van Nick Drake’s depressieve muziekdrama’s, de zoete droefheid van de gedumpte Marvin Gaye, een onmogelijk donker Cure-album of het tienerdagboek van Adele? Grijpen naar ons favoriete liedje om ons op te vrolijken is heel gewoon, maar we voelen ons vaak vreemd aangetrokken tot het luisteren naar droevige, dramatische muziek als we ons somber voelen. Waarom zouden we onszelf dat aandoen als we ons toch al klote voelen?
“Muziek beïnvloedt diepe emotionele centra in de hersenen,” zegt Valorie Salimpoor, een neurowetenschapper aan de McGill University die de effecten van muziek op het menselijk brein bestudeert. Studies uit het Verenigd Koninkrijk tonen aan dat we vaak een soort cathartische reflectie hebben op deprimerende muziek die op de lange duur goed voelt.
Zoals eerder gezegd activeert het luisteren naar muziek het default mode netwerk, maar het zet de hersenen ook klaar voor empathie. Als copingmechanisme om ons voor te bereiden op het emotionele trauma dat in de muziek wordt beschreven, maken de hersenen een krachtige cocktail van feel-good neurochemicaliën aan. Wanneer het liedje is afgelopen (en daarmee het faux-trauma), worden onze hersenen overspoeld met de resterende neurochemicaliën. Het resultaat is een brein ondergedompeld in een warm en fuzzy opiaat bad. Gratis drugs!
De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer vatte het perfect samen:
“De onuitsprekelijke diepte van muziek, zo gemakkelijk te begrijpen en toch zo onverklaarbaar, is te danken aan het feit dat zij alle emoties van ons diepste wezen weergeeft, maar dan geheel zonder realiteit en ver verwijderd van de pijn ervan.”
Meditatie is ook een manier om onze emoties vollediger te ervaren. Maar in plaats van onze emotionele expressie in meditatie uit te besteden aan muziek, wordt ons geleerd om de geest tot rust te brengen en de latente en onderdrukte emoties te laten ontstaan. In een staat van ontspannen mindfulness laten we emoties opkomen zonder ze te onderdrukken of erin verstrikt te raken, en op deze manier kunnen de gevoelens, herinneringen en trauma’s zich volledig uiten in een veilige ruimte. Dit genereert een grotere emotionele geletterdheid, releases opgeslagen negatieve emoties die ziekte kunnen veroorzaken, en verhoogt onze focus en mindfulness – die allemaal worden geassocieerd met geluk.
Music: It’s dope, I mean
“Muziek is een morele wet. Het geeft ziel aan het universum, vleugels aan de geest, vlucht aan de verbeelding, en charme en vrolijkheid aan het leven en aan alles” – Plato
Het is aangetoond dat luisteren naar muziek ook een krachtige verbinding vrijmaakt, dopamine genaamd, dat een van de neurochemische stoffen voor geluk is. Het staat erom bekend dat het de “beloningsdrug” bij uitstek in de hersenen is, die aanzet tot handelingen die goed zijn voor de voortplanting en het voortbestaan.
“Het is interessant om te bedenken dat terwijl dieren deze ‘beloningen’ krijgen van zaken als eten en seks…mensen ze krijgen van abstracte of esthetische genoegens als kunst, poëzie of muziek, die voor zover wij weten geen overlevingswaarde hebben,” zegt Salimpoor in een van haar studies. Het zorgt voor een euforisch gevoel dat je naar meer doet verlangen, en daarom is het zo’n krachtige motor voor gedrag. Het is dezelfde neurochemische stof die mensen na een hele nacht op te zijn gebleven tot 2 uur ’s middags achter cocaïne aanjaagt, die in verband wordt gebracht met verliefdheid en, jawel, die ook een rol speelt bij meditatie. Dopamine is een groot deel van wat muziek aantrekkelijk maakt voor het menselijk brein.
Maar er is een verschil met meditatie: Je krijgt de dopamine hit, maar zonder het verlangen naar meer. Zoals deze studie over Yoga Nidra-meditatie laat zien, verhoogt het beoefenen van deze op yoga gebaseerde meditatie het euforische effect van dopamine, maar vermindert het de behoefte om te handelen. De mediteerder heeft dus nog wel de kick van dopamine, maar de kans dat hij of zij iets gevaarlijks of doms doet om de kick te behouden, is sterk afgenomen (hallo, cocaïne!).
In boeddhistische meditatie train je jezelf om de drang om te handelen naar onze evolutionaire driften die door dopamine worden versterkt, te verminderen. Boeddhisten geloven dat dit rechtstreeks verband houdt met een vermindering van lijden en een verhoogd gevoel van geluk en verbondenheid in het dagelijks leven. Na het bereiken van het nirvana verklaarde de historische Boeddha in de eerste en tweede van zijn filosofie-definiërende Vier Edele Waarheden dat “de oorzaak van lijden hunkering is.”
Zich één voelen met anderen
“Ik denk dat muziek (is)…iets waardoor we allemaal worden geraakt. Het maakt niet uit uit welke cultuur we komen, iedereen houdt van muziek” – Billy Joel
Zoals een regelmatige concertbezoeker weet, zijn er momenten waarop de menigte één geheel lijkt te worden: delen van de arena die bewegen en stromen als een golf op een oceaan van trillingen, de uniciteit van elke persoon verloren in een seismische saamhorigheid die het fysieke te boven gaat. Het gevoel is opwindend en gelukzalig, en hoe langer een goed concert duurt, hoe meer het publiek geharmoniseerd en geïntegreerd raakt. Wat wij in de club of bij het concert een “vibe” noemen, kan zowel psychologisch als fysiologisch worden gekwantificeerd.
In de meditatiewereld wordt deze ervaring uitgelegd als een verlies van zelf in de groep. De rush van eenheid en eenheid die ontstaat is het gevolg van het verlies van ego, in plaats daarvan vervangen door iets waar de verlichten al millennia over schrijven: dat we allemaal verbonden zijn op veel diepere manieren dan aan de oppervlakte lijkt.
Wetenschappers meten nu deze collectieve ervaring bij concerten. Zij hebben ontdekt dat wanneer we in grote groepen samenkomen voor live-artiesten, er een hersensynchronisatie in het delta-bereik is die verband houdt met zowel een verhoogd genot van de ervaring (de opwinding), maar ook van verbondenheid met degenen die bij de show aanwezig zijn (eenheid).
En waarom zijn fans bij muziekoptredens en raves over het algemeen zo open en vriendelijk? (Nou ja, afgezien van die reden – maar drugsgebruik moeten we voor een ander artikel bewaren.)
Muziek heeft het vermogen om emotionele neigingen van het audiozintuig naar het visuele zintuig over te brengen. Dit betekent dat na het luisteren naar muziek die ons geluk brengt, we de aanblik van gezichten van anderen interpreteren als gelukkiger, ongeacht hun werkelijke gezichtsuitdrukking. Muziek maakt ons dus niet alleen gelukkiger, maar stelt ons ook in staat onze veronderstellingen en onze oordelen over anderen achterwege te laten. In plaats daarvan interpreteren we de wereld om ons heen als een gelukkiger plaats. (Nogmaals, dit is een primair hulpmiddel en doel van meditatie.)
Uit onderzoek van de Arts and Humanities Research Council is gebleken dat muziek ook een emotionele besmetting is: Deelnemers vertonen meer positieve associaties met beelden van mensen uit twee verschillende culturele groepen na het luisteren naar muziek die expliciet tot die culturele groep behoort. De onderzoekers suggereren dat de hersengolven en de fysiologie van de deelnemers op meetbare manieren op elkaar werden afgestemd – wat wetenschappers “entrainment” noemen. Bij muziek is deze entrainment niet alleen een afstemming op de ritmische en melodische componenten van de muziek, maar er is ook een emotionele entrainment die tegelijkertijd optreedt. Dit creëert een kwantificeerbare verbinding en positief affect.
Boeddhistische “liefdevolle vriendelijkheid meditaties” doen een zeer vergelijkbaar ding. Door te trainen voor emotionele entrainment, ervaren mediteerders uitgesproken prosociale effecten in het dagelijks leven. Deze studie toont aan dat “de beoefening van liefdevolle vriendelijkheid meditaties leidde tot verschuivingen in de dagelijkse ervaringen van mensen van een breed scala aan positieve emoties, waaronder liefde, vreugde, dankbaarheid, tevredenheid, hoop, trots, interesse, amusement en ontzag … Ze stelden mensen in staat om meer tevreden te zijn met hun leven en om minder symptomen van depressie te ervaren.” Het verhoogt zelfs de grijze massa van de hersenen in regio’s die verband houden met empathische respons, angst, en stemmingsregulatie.
Zowel muziekfans als mediterenden weten dat zich verbonden voelen met onszelf en anderen geweldig voelt, maar mediterenden wachten niet tot D’Angelo op tournee gaat of de Pixies (weer) hervormen: We nemen wat muziekfans weten en hertrainen onze neurale paden om hetzelfde te doen, of er nu muziek speelt of niet.
Muziek of mediteren – dat is de vraag
“Meditatie kan het leven muzikaal maken, en muziek kan een diepe innerlijke vrede brengen” – meditatiemeester Sri Sri Ravi Shankar
De studie van hoe muziek het geest/lichaam complex beïnvloedt is een relatief nieuw veld, maar je hebt geen wetenschapper nodig om je te vertellen hoe je mentale toestand verschuift bij het luisteren naar je favoriete muziek – je kunt het zelf voelen. Het brengt ons dichter bij het kunnen begrijpen van het leven en onze plaats daarin, en helpt ons het ego te overstijgen door ons op een positievere, holistischere en gezondere manier te verbinden met de mensen om ons heen.
Er zijn veel kwaliteiten die we kunnen ervaren onder invloed van muziek zonder formele training. Deze omvatten verhoogde focus, empathie, verlaagde stressniveaus, pijnbestrijding, en prosociale tendensen. Dit zijn ook allemaal goed gedocumenteerde effecten en doelen binnen de verschillende boeddhistische meditatiesystemen.
Dus de volgende keer dat je in de club of bij een concert op je favoriete deuntje staat te glijden, neem dan een seconde of twee de tijd om de magie op te merken die het creëert. Vraag jezelf af: “Hoe zou het zijn om dit gevoel de hele tijd te hebben?”
Googlen op “lokale meditatieklas” is misschien een goede manier om erachter te komen.