Wiedza o historii Elamu pozostaje w dużej mierze fragmentaryczna, rekonstrukcja opiera się głównie na źródłach mezopotamskich (sumeryjskich, akkadyjskich, asyryjskich i babilońskich). Historia Elamu jest umownie podzielona na trzy okresy, obejmujące ponad dwa tysiąclecia. Okres przed pierwszym okresem elamickim znany jest jako okres proto-elamicki:
- Proto-elamicki: ok. 3200 – ok. 2700 p.n.e. (pismo proto-elamickie w Suzie)
- Okres staroelamicki: ok. 2700 – ok. 1500 p.n.e. (najwcześniejsze dokumenty do czasów dynastii Sukkalmah)
- Średni okres elamicki: ok. 1500 – ok. 1100 p.n.e. (dynastia Anzanitów do czasu babilońskiej inwazji na Suzę)
- Okres neoelamicki: ok. 1100 – 540 p.n.e. (charakterystyczne wpływy asyryjskie i medyjskie. 539 BC wyznacza początek okresu Achemenidów.)
Proto-Elamici (c. 3200 – c. 2700 BC)Edit
Cywilizacja proto-elamicka wyrosła na wschód od aluwialnych równin Tygrysu i Eufratu; była połączeniem nizin i bezpośrednich obszarów wyżynnych na północy i wschodzie. Co najmniej trzy państwa proto-elamickie połączyły się, tworząc Elam: Anshan (współczesna prowincja Fars), Awan (współczesna prowincja Lorestan) i Shimashki (współczesny Kerman). Wzmianki o Awan są na ogół starsze niż te o Anszan, a niektórzy uczeni sugerują, że oba państwa obejmowały to samo terytorium w różnych epokach (zob. Hanson, Encyclopædia Iranica). Do tego rdzenia Shushiana (współczesny Khuzestan) był okresowo anektowany i oderwany. Ponadto, niektóre Proto-Elamite witryn znajdują się daleko poza tym obszarem, rozrzucone na płaskowyżu Iranu; takich jak Warakshe, Sialk (obecnie przedmieścia nowoczesnego miasta Kashan) i Jiroft w prowincji Kerman. Państwo Elam zostało utworzone z tych mniejszych państw jako odpowiedź na inwazję z Sumeru w okresie Starego Elamitu. Siła Elamitów opierała się na zdolności do utrzymania tych różnych obszarów razem pod skoordynowanym rządem, który pozwalał na maksymalną wymianę zasobów naturalnych unikalnych dla każdego regionu. Tradycyjnie odbywało się to poprzez federacyjną strukturę rządową.
Proto-elamickie miasto Susa zostało założone około 4000 r. p.n.e. w dziale wodnym rzeki Karun. Jest uważany za miejsce Proto-Elamitów formacji kulturowej. Podczas swojej wczesnej historii, to wahał się między składania do Mezopotamii i władzy Elamite. Najwcześniejsze poziomy (22-17 w wykopaliskach prowadzonych przez Le Brun, 1978) wykazują ceramikę, która nie ma odpowiednika w Mezopotamii, ale dla następnego okresu, wydobywany materiał pozwala na identyfikację z kulturą Sumeru okresu Uruk. Wpływy proto-elamickie z Mezopotamii w Suzie stają się widoczne od ok. 3200 r. p.n.e., a teksty w nierozszyfrowanym jeszcze proto-elamickim systemie pisma utrzymują się do ok. 2700 r. p.n.e. Okres proto-elamicki kończy się wraz z ustanowieniem dynastii Awan. Najwcześniejszą znaną postacią historyczną związaną z Elamem jest król Enmebaragesi z Kisz (ok. 2650 p.n.e.?), który podporządkował sobie Elam, zgodnie z sumeryjską listą królewską. Historia Elamite można prześledzić tylko z zapisów datowanych na początku Imperium Akkadian (2335-2154 BC) onwards.
Państwa Proto-Elamite w Jiroft i Zabol (nie powszechnie akceptowane), prezentują szczególny przypadek ze względu na ich wielką starożytność.
W starożytnym Luristan, brązu podejmowania tradycji sięga do połowy 3. tysiąclecia pne, i ma wiele Elamite połączeń. Obiekty z brązu z kilku cmentarzysk w regionie datowane są na Wczesny Okres Dynastyczny (Mezopotamia) I, oraz na okres Ur-III c. 2900-2000 BC. Wykopaliska te obejmują Kalleh Nisar, Bani Surmah, Chigha Sabz, Kamtarlan, Sardant i Gulal-i Galbi.
Stary okres elamicki (c. 2700 – c. 1500 p.n.e.)Edit
Okres staroelamicki rozpoczął się około 2700 r. p.n.e. Zapisy historyczne wspominają o podboju Elamu przez Enmebaragesi, sumeryjskiego króla z Kisz w Mezopotamii. W tym okresie rządziły trzy dynastie. Dwunastu królów z każdej z dwóch pierwszych dynastii, Awan (lub Avan; ok. 2400 – ok. 2100 p.n.e.) i Simashki (ok. 2100 – ok. 1970 p.n.e.), znanych jest z listy z Susy datowanej na okres starobabiloński. Dwie elamickie dynastie, o których mówi się, że sprawowały krótkotrwałą kontrolę nad częściami Sumeru w bardzo wczesnych czasach, obejmują Awan i Hamazi; podobnie kilku silniejszych władców sumeryjskich, takich jak Eannatum z Lagash i Lugal-anne-mundu z Adab, jest odnotowanych jako tymczasowo dominujących w Elam.
Dynastia AwanEdit
Dynastia Awan (2350-2150 p.n.e.) była częściowo współczesna dynastii mezopotamskiego cesarza Sargona z Akkadu, który nie tylko pokonał awańskiego króla Luh-ishana i podporządkował sobie Suzę, ale próbował uczynić wschodniosemicki Akkadyjski językiem urzędowym. Od tego czasu mezopotamskie źródła dotyczące Elamu stały się częstsze, ponieważ Mezopotamczycy zaczęli interesować się surowcami (takimi jak drewno, kamień i metal) z płaskowyżu irańskiego, a wyprawy wojskowe na ten obszar stały się bardziej powszechne. Wraz z upadkiem Akkadu pod rządami prawnuka Sargona, Shar-kali-sharri, Elam ogłosił niepodległość pod rządami ostatniego króla Awan, Kutik-Inshushinak (ok. 2240 – ok. 2220 p.n.e.), i porzucił język akkadyjski, promując w jego miejsce krótkie, linearne pismo elamickie. Kutik-Inshushinnak podbił Suzę i Anshan i wydaje się, że osiągnął pewien rodzaj politycznej jedności. Po jego panowaniu dynastia Awan upadła, gdyż Elam został tymczasowo opanowany przez Guti, inny lud przedirański z terenów dzisiejszego północno-zachodniego Iranu, który również posługiwał się izolowanym językiem.
Dynastia ShimashkiEdit
Około sto lat później sumeryjski król Shulgi z imperium neosumeryjskiego odbił miasto Susa i otaczający je region. Podczas pierwszej części panowania dynastii Simashki, Elam był atakowany z przerwami przez Sumerów z Mezopotamii, a także Gutian z północno-zachodniego Iranu, na przemian z okresami pokoju i dyplomatycznych zbliżeń. Elamicki stan Simashki w tym czasie rozciągał się również na północny Iran, a być może nawet aż do Morza Kaspijskiego. Shu-Sin z Ur dał jedną ze swoich córek w małżeństwie z księciem Anshan. Jednak potęga Sumerów słabła; Ibbi-Sin w XXI wieku nie zdołał przedostać się daleko do Elamu, a w 2004 roku p.n.e. Elamici, sprzymierzeni z mieszkańcami Susy i dowodzeni przez króla Kindattu, szóstego króla Simaszek, zdołali złupić Ur i zaprowadzić Ibbi-Sina do niewoli, kończąc tym samym trzecią dynastię z Ur. Akkadyjscy królowie Isin, państwa sukcesora Ur, zdołali wypędzić Elamitów z Ur, odbudować miasto i zwrócić posąg Nanny, który Elamici zrabowali.
Dynastia SukkalmahEdit
Następcza dynastia, często nazywana dynastią Sukkalmah (c. 1970 – c. 1770 p.n.e.) po „Wielkich regentach”, tytule noszonym przez jej członków, zwana również dynastią Epartidów po imieniu jej założyciela Ebarat/ Eparti, była mniej więcej współczesna Staremu Imperium Asyryjskiemu i okresowi starobabilońskiemu w Mezopotamii, będąc młodsza o około sześćdziesiąt lat od mówiącego po akkadyjsku Starego Imperium Asyryjskiego w Górnej Mezopotamii i prawie siedemdziesiąt pięć lat starsza od Starego Imperium Babilońskiego. Okres ten jest zagmatwany i trudny do zrekonstruowania. Najwyraźniej zostało ono założone przez Eparti I. W tym czasie Susa znajdowała się pod kontrolą Elamitów, ale akkadyjskojęzyczne państwa mezopotamskie, takie jak Larsa i Isin, nieustannie próbowały odzyskać miasto. Około 1850 pne Kudur-mabuk, najwyraźniej król innego państwa Akkadian na północ od Larsy, udało się zainstalować jego syna, Warad-Sin, na tronie Larsa, a brat Warad-Sin, Rim-Sin, zastąpił go i podbił większość południowej Mezopotamii dla Larsa.
Notable Eparti dynastii władców w Elam w tym czasie obejmują Sirukdukh (c. 1850 p.n.e.), który wchodził w różne koalicje wojskowe, aby powstrzymać potęgę południowych państw mezopotamskich; Siwe-Palar-Khuppak, który przez pewien czas był najpotężniejszą osobą na tym obszarze, z szacunkiem nazywany „Ojcem” przez mezopotamskich królów, takich jak Zimrilim z Mari, Szamszi-Adad I z Asyrii, a nawet Hammurabi z Babilonu; oraz Kudur-Nahhunte, który plądrował świątynie południowej Mezopotamii, podczas gdy północ znajdowała się pod kontrolą Starego Imperium Asyryjskiego. Ale wpływy Elamitów w południowej Mezopotamii nie trwały długo. Około 1760 r. p.n.e. Hammurabi wypędził Elamitów, obalił Rim-Sina z Larsy i ustanowił w Mezopotamii krótkotrwałe imperium babilońskie. Niewiele wiadomo o drugiej części tej dynastii, ponieważ źródła znów stały się skąpe wraz z rządami Kassytów w Babilonie (od ok. 1595 r. p.n.e.).
Handel z cywilizacją doliny IndusuEdit
Wiele znalezisk archeologicznych sugeruje, że handel morski wzdłuż wybrzeży Afryki i Azji rozpoczął się kilka tysiącleci temu. Handel między cywilizacją Indus Valley i miast Mezopotamii i Elam, można wywnioskować z licznych znalezisk Indus artefaktów, zwłaszcza w wykopaliskach jako Susa. Różne przedmioty wykonane z gatunków muszli, które są charakterystyczne dla wybrzeża Indusu, zwłaszcza Trubinella Pyrum i Fasciolaria Trapezium, zostały znalezione w stanowiskach archeologicznych Mezopotamii i Susy datowanych na około 2500-2000 p.n.e. Koraliki karneolowe z Indusu zostały znalezione w Suzie podczas wykopalisk w tellu cytadeli. W szczególności koraliki karneolowe z wytrawionym wzorem w kolorze białym były prawdopodobnie importowane z doliny Indusu i wykonane zgodnie z techniką wytrawiania kwasem opracowaną przez Harappanów.
Wymiana wydaje się słabnąć po 1900 r. p.n.e., wraz z zanikiem cywilizacji doliny Indusu.
-
Induska okrągła pieczęć z wyciskiem. Wydłużony bawół z pismem harappańskim importowanym do Susy w latach 2600-1700 p.n.e. Znaleziona w tellu akropolu w Suzie. Muzeum Luwru, sygnatura Sb 5614
-
Indyjskie paciorki karneolowe z białym wzorem, trawione kwasem, importowane do Susy w latach 2600-1700 p.n.e. Znalezione w tellu z akropolu w Suzie. Muzeum Louvre, referencja Sb 17751. Te paciorki są identyczne z paciorkami znalezionymi na terenie cywilizacji Indusu w Dholavira.
-
Indusowa bransoleta z Fasciolaria Trapezium lub Turbinella pyrum importowana do Susy w latach 2600-1700 p.n.e. Znaleziona w tellu z akropolu w Suzie. Muzeum Luwru, sygnatura Sb 14473. Ten typ bransolety był produkowany w Mohenjo-daro, Lothal i Balakot. Wygrawerowano na niej charakterystyczny dla wszystkich bransolet muszlowych z doliny Indusu wzór szewronowy, widoczny tutaj.
-
Cywilizacja doliny Indusu odważnik w żyłkowanym jaspisie, wydobyty w Suzie w grobowcu książęcym z XII w. p.n.e. Louvre Museum Sb 17774.
Średni okres elamicki (c. 1500 – c. 1100 p.n.e.)Edit
Anshan i SusaEdit
Środkowy okres elamicki rozpoczął się wraz z powstaniem dynastii anszańskich około 1500 r. p.n.e. Ich panowanie charakteryzowało się „elamizacją” Suzy, a królowie przyjmowali tytuł „króla Anszanu i Suzy”. Podczas gdy pierwsza z tych dynastii, Kidinuidów, nadal często używała języka akadyjskiego w swoich inskrypcjach, kolejne dynastie Igihalkidów i Szutrukidów używały Elamitu z coraz większą regularnością. Podobnie, język i kultura elamicka zyskały na znaczeniu w Susianie. Kidinuidowie (ok. 1500 – 1400 p.n.e.) to grupa pięciu władców o niepewnej przynależności. Można ich rozpoznać po tym, że używali starszego tytułu „król Susy i Anszanu” i nazywali siebie „sługami Kirwaszira”, bóstwa elamickiego, wprowadzając tym samym panteon górali do Susiany. Samo miasto Susa jest jednym z najstarszych na świecie, którego początki sięgają około 4200 r. p.n.e. Od momentu założenia Susa była znana jako centralne miejsce władzy Elamitów i późniejszych dynastii perskich. Potęga Susy osiągnęłaby szczyt podczas okresu Środkowego Elamitu, kiedy to była stolicą regionu.
Inwazje KassytówEdit
Z okresu Igehalkidów (ok. 1400 – 1210 p.n.e.) znanych jest dziesięciu władców, choć ich liczba mogła być większa. Niektóre z nich poślubić Kassite księżniczka. The Kassites być także Język Isolate mówienie ludzie od the Zagros Góra kto wziąć Babilonia wkrótce po swój sacking the Hittite Imperium w 1595 1595. Kassycki król Babilonu Kurigalzu II, który został osadzony na tronie przez Aszura-uballita I z imperium środkowoasyryjskiego (1366-1020 p.n.e.), tymczasowo zajął Elam około 1320 p.n.e., a później (około 1230 p.n.e.) inny król kassycki, Kashtiliash IV, bezskutecznie walczył z Elamem. Potęga Kassytów-Babilończyków słabła, gdyż zostali oni zdominowani przez północno-mezopotamskie Średnie Imperium Asyryjskie. Kiddin-Khutran z Elamu odparł Kassytów, pokonując Enlil-nadin-shumi w 1224 r. p.n.e. i Adad-shuma-iddina około 1222-1217 r. p.n.e. Pod rządami Igehalkidów akkadyjskie inskrypcje były rzadkie, a elamiccy bogowie wyżynni utwierdzili się w Suzie.
Imperium ElamitówEdit
Pod rządami Szutrukidów (ok. 1210 – 1100 p.n.e.) imperium Elamitów osiągnęło szczyt swojej potęgi. Shutruk-Nakhkhunte i jego trzej synowie, Kutir-Nakhkhunte II, Shilhak-In-Shushinak i Khutelutush-In-Shushinak, byli zdolni do częstych kampanii wojskowych w kassyckiej Babilonii (która w tym okresie była również pustoszona przez imperium Asyrii), a jednocześnie wykazywali się energiczną działalnością budowlaną – budowali i odnawiali luksusowe świątynie w Suzie i w całym swoim imperium. Shutruk-Nakhkhunte najechał Babilonię, przywożąc do domu w Suzie takie trofea, jak posągi Marduka i Manishtushu, obelisk Manishtushu, stelę Hammurabiego i stelę Naram-Sina. W 1158 r. p.n.e., po tym jak większa część Babilonii została zaanektowana przez Aszura-Dana I z Asyrii i Szutruk-Nachchunte, Elamici trwale pokonali Kassytów, zabijając kassyckiego króla Babilonu, Zababę-shuma-iddina, i zastępując go jego najstarszym synem, Kutirem-Nachchunte, który sprawował władzę nie dłużej niż trzy lata, zanim został wyparty przez mówiących po akkadyjsku Babilończyków. Elamici weszli wtedy na krótko w konflikt z Asyrią, zdołali zająć asyryjskie miasto Arrapha (współczesny Kirkuk), zanim zostali ostatecznie pokonani i zawarli traktat wymuszony na nich przez Aszura-Dana I.
Syn Kutir-Nachchuntea, Khutelutush-In-Shushinak, był prawdopodobnie kazirodczym związkiem Kutir-Nachchuntea z jego własną córką, Nakhkhunte-utu. Został pokonany przez Nabuchodonozora I z Babilonu, który złupił Suzę i zwrócił posąg Marduka, ale potem sam został pokonany przez asyryjskiego króla Aszura I. Uciekł do Anszanu, ale później wrócił do Susy, a jego brat Szilhana-Hamru-Lagamar mógł go zastąpić jako ostatni król z dynastii Szutrukidów. Po Khutelutush-In-Shushinak, moc imperium Elamite zaczął słabnąć poważnie, po śmierci tego władcy, Elam znika w zapomnienie na ponad trzy wieki.
Okres Neo-Elamite (c. 1100 – 540 BC)Edytuj
Neo-Elamite I (c. 1100 – c. 770 BC)Edytuj
Bardzo mało wiadomo o tym okresie. Anshan był jeszcze co najmniej częściowo Elamite. Wydaje się, że istniały nieudane sojusze Elamitów, Babilończyków, Chaldejczyków i innych ludów przeciwko potężnemu imperium neoasyryjskiemu (911-605 p.n.e.); babiloński król Mar-biti-apla-ushur (984-979 p.n.e.) był pochodzenia elamickiego, a Elamici są odnotowywani jako bezskutecznie walczący z babilońskim królem Marduk-balassu-iqbi przeciwko siłom asyryjskim pod Shamshi-Adad V (823-811 p.n.e.).
Neo-Elamita II (ok. 770 – 646 p.n.e.)Edit
The later Neo-Elamite period is characterized by a significant migration of Indo-European speaking Iranians to the Iranian plateau. Źródła asyryjskie począwszy od około 800 roku p.n.e. wyróżniają „potężnych Medów”, czyli faktycznych Medów, Persów, Partów, Sagartyjczyków, Margcjan, Baktryjczyków, Sogdyjczyków itd. Wśród tych naciskających plemion byli Parsu, po raz pierwszy odnotowani w 844 r. p.n.e. jako żyjący na południowo-wschodnim brzegu jeziora Urmiah, ale którzy pod koniec tego okresu spowodują, że pierwotny dom Elamitów, Płaskowyż Irański, zostanie przemianowany na Persję. Te nowo przybyłe ludy irańskie zostały również podbite przez Asyrię i w dużej mierze uważane za wasali imperium neoasyryjskiego do końca VII wieku.
Więcej szczegółów jest znanych z końca VIII wieku p.n.e., kiedy Elamici sprzymierzyli się z chaldejskim wodzem Merodach-baladanem, by bronić sprawy babilońskiej niezależności od Asyrii. Khumbanigash (743-717 p.n.e.) wspierał Merodach-baladana przeciwko Sargonowi II, najwyraźniej bez powodzenia, podczas gdy jego następca, Shutruk-Nakhkhunte II (716-699 p.n.e.), został rozgromiony przez wojska Sargona podczas wyprawy w 710 roku, a kolejna porażka Elamitów przez wojska Sargona odnotowana jest w 708 roku. Asyryjskie panowanie nad Babilonem podkreślił syn Sargona, Sennacheryb, który pokonał Elamitów, Chaldejczyków i Babilończyków i po raz drugi zdetronizował Merodacha-baladana, osadzając w 700 r. na babilońskim tronie własnego syna Aszura-nadinszumiego.
Shutruk-Nakhkhunte II, ostatni Elamita, który rościł sobie prawo do starego tytułu „króla Anszanu i Susy”, został zamordowany przez swego brata Khallushu, któremu udało się na krótko zdobyć asyryjskiego namiestnika Babilonii Aszura-nadin-shumiego i miasto Babilon w 694 r. p.n.e.. Sennacheryb wkrótce odpowiedział inwazją i spustoszeniem Elamu. Khallushu został z kolei zamordowany przez Kutir-Nakhkhunte, który został jego następcą, ale wkrótce abdykował na rzecz Khumma-Menanu III (692-689 p.n.e.). Khumma-Menanu zwerbował nową armię, by pomóc Babilończykom i Chaldejczykom w walce z Asyryjczykami pod Halule w 691 roku. Obie strony twierdziły, że zwycięstwo w swoich kronikach, ale Babilon został zniszczony przez Sennacheryba zaledwie dwa lata później, a jego elamiccy sojusznicy pokonani w procesie.
Panowanie Khumma-Khaldash I (688-681 BC) i Khumma-Khaldash II (680-675 BC) widział pogorszenie stosunków Elamite-Babylonian, a oba z nich najechali Sippar. Na początku panowania Esarhaddona w Asyrii (681-669 p.n.e.), Nabu-zer-kitti-lišir, etnicznie elamicki namiestnik na południu Babilonii, zbuntował się i oblegał Ur, ale został rozgromiony przez Asyryjczyków i uciekł do Elamu, gdzie król Elamu, obawiając się reperkusji asyryjskich, wziął go do niewoli i zamordował.
Urtaku (674-664 p.n.e.) przez pewien czas mądrze utrzymywał dobre stosunki z asyryjskim królem Aszurbanipalem (668-627 p.n.e.), który wysłał pszenicę do Susiany podczas klęski głodu. Ale te przyjazne stosunki były tylko tymczasowe, a Urtaku zginął w bitwie podczas nieudanego ataku Elamitów na Asyrię.
Jego następca Tempti-Khumma-In-Shushinak (664-653 p.n.e.) zaatakował Asyrię, ale został pokonany i zabity przez Aszurbanipala po bitwie z Ulai w 653 p.n.e.; a sama Susa została splądrowana i zajęta przez Asyryjczyków. W tym samym roku wasalne państwo asyryjskie Medów na północy padło łupem najeżdżających Scytów i Cymmerów pod wodzą Madiusza, a inny wasalny naród asyryjski, Parsu (Persowie), został wyparty do Anszanu, który ich król Teispes zdobył w tym samym roku, przekształcając go po raz pierwszy w indoirańskie królestwo pod dominacją asyryjską, które sto lat później stało się zalążkiem dynastii Achemenidów. Asyryjczycy z powodzeniem podporządkowali sobie Scytów i Cymmeryjczyków i wypędzili ich z irańskich kolonii, a Persowie, Medowie i Partowie pozostali wasalami Asyrii.
Podczas krótkiego wytchnienia zapewnionego przez wojnę domową między Aszurbanipalem a jego własnym bratem Szamasz-szum-ukinem, którego ich ojciec Esarhaddon zainstalował jako wasalnego króla Babilonu, Elamici zarówno udzielili poparcia Szamasz-szum-ukinowi, jak i oddali się walkom między sobą, tak osłabiając królestwo Elamitów, że w 646 r. p.n.e. Aszurbanipal z łatwością spustoszył Susianę i splądrował Suzę. Sukcesja krótkich rządów trwała w Elamie od 651 do 640 roku, każdy z nich zakończył się albo z powodu uzurpacji, albo z powodu pojmania ich króla przez Asyryjczyków. W ten sposób ostatni król Elamu, Khumma-Khaldash III, został pojmany w 640 r. p.n.e. przez Aszurbanipala, który zaanektował i zniszczył kraj.
W tabliczce odnalezionej w 1854 r. przez Henry’ego Austina Layarda, Aszurbanipal chwali się zniszczeniami, jakich dokonał:
Susa, wielkie święte miasto, siedziba ich bogów, siedziba ich tajemnic, zdobyłem. Wszedłem do jego pałaców, otworzyłem ich skarbce, w których gromadzono srebro i złoto, dobra i bogactwa… Zniszczyłem ziggurat w Suzie. Rozbiłem jego lśniące miedziane rogi. Zniweczyłem świątynie Elamu; ich bogów i boginie rozproszyłem na wietrze. Grobowce ich dawnych i niedawnych królów spustoszyłem, wystawiłem na słońce i zaniosłem ich kości ku ziemi Aszura. Spustoszyłem prowincje Elamu i na ich ziemiach zasiałem sól.
Neo-Elamita III (646-539 p.n.e.)Edit
Zniszczenia były nieco mniej kompletne, niż chwalił się Aszurbanipal, a słabe i rozdrobnione rządy Elamitów zostały wskrzeszone wkrótce potem przez Shuttir-Nakhkhunte, syna Humban-umena III (nie mylić z Shuttir-Nakhkhunte, synem Indady, drobnym królem w pierwszej połowie VI wieku). Królewskość Elamitów w ostatnim wieku przed Achemenidami była rozdrobniona pomiędzy różne małe królestwa, zjednoczony naród Elamitów został zniszczony i skolonizowany przez Asyryjczyków. Trzej królowie z końca VII wieku (Shuttir-Nakhkhunte, Khallutush-In-Shushinak i Atta-Khumma-In-Shushinak) nadal nazywali siebie „królem Anzan i Susa” lub „powiększaczem królestwa Anzan i Susa”, w czasie gdy Persowie Achemenidów już rządzili Anszan pod dominacją asyryjską.
Różne imperia asyryjskie, które były dominującą siłą na Bliskim Wschodzie, w Azji Mniejszej, na Kaukazie, w Afryce Północnej, na Półwyspie Arabskim i we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego przez znaczną część okresu od pierwszej połowy XIV wieku p.n.e., zaczęły się rozpadać po śmierci Aszurbanipala w 627 r. p.n.e., pogrążając się w serii gorzkich wewnętrznych wojen domowych, które również rozprzestrzeniły się na Babilonię. Irańscy Medowie, Partowie, Persowie i Sagaryjczycy, którzy w dużej mierze podlegali Asyrii od czasu ich przybycia do regionu około 1000 r. p.n.e., po cichu w pełni wykorzystali anarchię w Asyrii i w 616 r. p.n.e. wyzwolili się spod asyryjskiej władzy.
Medianie przejęli w tym okresie kontrolę nad Elamem. Cyaxares, król Medów, Persów, Partów i Sagartyjczyków, zawarł sojusz z koalicją byłych wasali Asyrii, w tym Nabopolassara z Babilonu i Chaldei, a także Scytów i Cymmeryjczyków, przeciwko Sin-shar-ishkunowi z Asyrii, który musiał stawić czoła nieustannej wojnie domowej w samej Asyrii. Sojusz ten zaatakował zjednoczoną i osłabioną wojną Asyrię i między 616 r. p.n.e. a najpóźniej 599 r. p.n.e. podbił jej rozległe imperium, które rozciągało się od Gór Kaukazu po Egipt, Libię i Półwysep Arabski oraz od Cypru i Efezu po Persję i Morze Kaspijskie.
Główne miasta w samej Asyrii były stopniowo zdobywane; Arrapha (współczesny Kirkuk) i Kalhu (współczesny Nimrud) w 616 r. p.n.e., Aszur, Dur-Sharrukin i Arbela (współczesny Erbil) w 613 r., Niniwa upadła w 612 r., Harran w 608 r. p.n.e., Carchemish w 605 r. p.n.e., a w końcu Dur-Katlimmu do 599 r. p.n.e. Elam, już w dużej mierze zniszczony i podporządkowany Asyrii, stał się łatwym łupem dla zdominowanych przez Medów ludów irańskich i został włączony do imperium Medów (612-546 p.n.e.), a następnie do Imperium Achemenidów (546-332 p.n.e.), przy czym Asyria poniosła ten sam los. (zob. Asyria Achemenidów, Athura).
Prorok Ezechiel opisuje stan ich potęgi w 12 roku hebrajskiej niewoli babilońskiej w 587 roku p.n.e:
Tam jest Elam i cała jej rzesza, Wszystko wokół jej grobu, Wszyscy zabici, polegli od miecza, Którzy zeszli nieobrzezani do niższych części ziemi, Którzy wzbudzili grozę w ziemi żyjących; Teraz noszą swoją hańbę z tymi, którzy schodzą do dołu. (Ezekiel 32:24)
Their successors Khumma-Menanu i Shilhak-In-Shushinak II bore the prosty tytuł „królewiątko”, i the ostatni królewiątko Tempti-Khumma-In-Shushinak używać żadny honorific przy wszystkie. W 540 r. p.n.e. w Suzie rozpoczęły się rządy Achemenidów.
Elymais (187 p.n.e.- 224 n.e.)Edit
Elymais było miejscem śmierci Antiocha III Wielkiego, który został zabity podczas plądrowania świątyni Bela w 187 r. p.n.e. Po powstaniu i upadku Imperium Achemenidów i Imperium Seleucydów, nowa dynastia władców Elamitów założyła Elymais od 147 r. p.n.e. do 224 r. n.e., zazwyczaj pod zwierzchnictwem Imperium Partów, aż do pojawienia się zjednoczonego Imperium Sasanidów w 224 r. n.e.
.