Kiedy przyjaciel wysłał mi SMS-a z wiadomością, że Denis Johnson zmarł, byłem w głębi mojej codzienności, z dala od świata fikcji, na tyłach włoskiej knajpy na północnym krańcu Bostonu, zgromadzony wokół stołu z członkami rodziny wznoszącymi kieliszki podczas uroczystej kolacji dla mojej córki, która właśnie ukończyła studia prawnicze. Wpatrywałem się w swój telefon – ukryty pod obrusem – i poczułem smutek i żal, ale także, o dziwo, uniesienie i wdzięczność, ponieważ kiedy umiera ukochany pisarz, na świecie pojawia się inna wibracja, drżenie, paradoksalny ból związany z faktem, że ciało odeszło, ale dzieło pozostało. Natychmiast wysłałem ostrożnego SMS-a do mojego przyjaciela Darrella Larsona, który był blisko z Denisem i reżyserował wiele jego sztuk: „Czy słyszałeś o Denisie?”. Kiedy Darrell odpowiedział na mój tekst, kilka godzin później, spałem. „Co z Denisem?”_ – brzmiał tekst. Kiedy czytałam go następnego ranka, słyszałam jego szaleńczą nutę strachu i pomyślałam o opowiadaniu Johnsona „Car Crash While Hitchhiking”, w którym opisuje on kobietę, która jeszcze nie wie, że jej mąż nie żyje. „Z korytarza zeszła żona. Była wspaniała, płonąca. Nie wiedziała jeszcze, że jej mąż nie żyje. My wiedzieliśmy. To właśnie dawało jej taką władzę nad nami.”
Obecność Johnsona w moim życiu zaczęła się na studiach magisterskich na Columbii, w 1984 roku, kiedy byłam studentką pierwszego semestru, a on prowadził moje warsztaty poetyckie. Wpadł do klasy pierwszego dnia, wyglądał na trochę roztrzęsionego, niedawno wyszedł z jakiegoś odwyku, i pierwszą rzeczą, jaką powiedział, było: „Czy to są zajęcia dla studentów, czy dla absolwentów?”. Siedzieliśmy tam zdezorientowani – miał żartobliwą jakość do jego dostawy, ale także powagę. Byłem świeżo po przyjeździe autobusem ze Środkowego Zachodu, głęboko onieśmielony przez hip-hopową atmosferę, straumatyzowany przez pewne aspekty mojej przeszłości, a jego dezorientacja wydawała się pasować do mojej własnej. „Teraz, kiedy jestem na ziemi, zdecydowałem się wziąć pierwszą pracę, która została mi zaoferowana”, wyjaśnił. „I to była pierwsza.”
Nie znałem jego twórczości – opublikował kilka tomików poezji i pierwszą powieść, „Anioły”- ale słuchając jego gawędy o Lou Reedzie, Josephie Conradzie i Księdze Hioba, poczułem się natychmiast w obecności pokory, w obecności kogoś niepewnego co do procesu, co to znaczy tworzyć poezję, i kto mógł być tak otwarty w tej niepewności jak ja. W ciągu następnych kilku miesięcy w klasie było wiele nieszczęść – niektórzy z moich rówieśników nienawidzili tego, że Denis przychodził późno i wychodził wcześnie, czytał swoją pocztę podczas zajęć i szczerze mówił o swoim niesmaku wobec niektórych prac studentów. Ale ja go uwielbiałem. Kiedyś, na początku semestru, na korytarzu po zajęciach, zderzył się ze mną, a potem objął mnie ramieniem, przyciągając do siebie. „Trzymaj się, kolego” – powiedział. Kilka tygodni później, w swoim tymczasowym biurze w pobliżu poczekalni studenckiej, pochylił się nad stosem moich wierszy, wyciągnął jeden (wiersz miłosny do mojej żony, zatytułowany „Chcę być twoimi łopatkami”) i powiedział: „Masz coś w sobie. Po prostu dalej ufaj sobie, dalej słuchaj tego, co myślisz, człowieku.”
Nie wiesz, czego potrzebujesz, kiedy jesteś młodym pisarzem. Możesz otrzymać małe skrawki krytycznego wkładu, rady, komentarze, ale jeśli jesteś głęboko w zakłopotaniu własnego procesu, jak powinieneś być, porządkując go na swój własny sposób, nic nie poprowadzi cię bardziej niż małe gesty zachęty. W czasach, gdy był moim nauczycielem, Johnson wciąż dokonywał przeskoku od pisania poezji – pseudo-beatowych wierszy, muzycznych, ale dokładnych – do pisania fikcji. Znajdował swoją własną drogę, podczas gdy my znajdowaliśmy swoją. Nie wiedziałem o tym wtedy, ale dawał mi – w naszych małych interakcjach, w dziwnej dynamice klasy – zachętę, która pomogłaby, retroaktywnie, jak czytałem jego prace w następnych latach i zacząłem odkrywać mój własny głos jako pisarz.
Przez dekady, moja praca i Denisa przecięły się. Kiedy byłem w komitecie sędziowskim National Book Award, w 2007 roku, oprawiony manuskrypt „Drzewa dymu” przybył do mojego domu, wczesnym latem. W tej powieści Johnson ograniczył swoje poetyckie zapędy; zdania były krótsze, bardziej precyzyjne, ale pisał w ten sposób, by móc zająć się o wiele większą historią – parodią wojny w Wietnamie i wybrykami agentów CIA. (Właśnie zaczynałem moją własną powieść o tej samej epoce, a lektura książki Denisa była jednym z powodów, dla których wstrzymałem projekt na kilka lat; nie chciałem pisać mojej powieści o Wietnamie z nim w głowie). Do wczesnej jesieni komisja przeczytała setki książek. Na ostatnim spotkaniu nasza decyzja zapadła szybko i bez żalu. W swojej recenzji „Drzewa dymnego” dla „Timesa” Jim Lewis zauważył, że Johnson uniknął zwyczajowego „podbijania ego”, odczytów, wycieczek autorskich i wywiadów. Myślę, że jego unikanie tych rzeczy miało więcej wspólnego z jego pokorą – a może nawet nieśmiałością – niż z jakąś wykalkulowaną chęcią trzymania się z dala od świata. Był zabawnym, otwartym, inspirującym człowiekiem, ale wiedział, że jedyną rzeczą, która się liczy, jedyną rzeczą, która naprawdę ma znaczenie na końcu, jest fikcja na stronie.
Przez ostatnie szesnaście lat czytałem „Syna Jezusa” wraz z moimi świeżo upieczonymi studentami w Vassar, gdzie wykładam, i zauważyłem, że wielu krytykom i czytelnikom brakuje czegoś w tej książce: intensywnie proroczej natury głównego bohatera, Fuckheada. Każdego roku rozdaję fragment przełomowej książki Abrahama Heschela, „Prorocy”, w której pisze on, że prorocy przynosili wieści, których ludzie nie chcieli słyszeć, przerażające wieści o ulicach, o biednych, o zagubionych. Johnson, jako dusza religijna, zgłębiał głębokie chrześcijańskie tajemnice i zrozumiał, że łaskę można znaleźć poprzez bardzo małe gesty, chwile głębokiej jasności i prostoty, na ulicach, w krzakach przed czyimś domem lub w salach domu opieki. Łaska przyszła przez rodzaj kosmicznego dotyku, wewnątrz życia jego bohaterów, a nawet w korytarzu przed klasą Columbia.
W zeszłym roku Vassar chciał zaprosić Denisa do wygłoszenia prestiżowego wykładu na wydziale angielskim, a on i ja pisaliśmy tam i z powrotem. Po pewnym finaglingu, zgodził się to zrobić. Kilka tygodni temu zacząłem notować w swoim notatniku wstęp do wykładu, który miałby się odbyć w październiku. Czy wspomnę, że był on moim pierwszym nauczycielem poezji w szkole średniej? Czy mógłbym opowiedzieć o tym osobistym momencie, kiedy jego ciało i moje dotknęły się na korytarzu? Czy wspomnienie o tym byłoby po prostu samowystarczalne? Czy mówiłbym o naturze bycia pisarzem, o prezentowaniu światu publicznej twarzy w kulturze, która ma absolutną obsesję na punkcie autentyczności, w kulturze, która zdaje się nie szanować rozległości wyobraźni? Chciałam przekazać młodym pisarzom, że żaden komentarz do wiersza, żaden warsztat czy rada nie mogą dać więcej wskazówek niż zwykły kontakt z twórczą duszą: ramię na ramieniu młodego pisarza, zachęcający komentarz, szalona gadanina o ukochanych poetach. To były chwile, które młody pisarz chłonął i z których się uczył.
W dzień po otrzymaniu wiadomości o śmierci Denisa, podczas przerwy w uroczystościach mojej córki, zadzwoniłem do Darrella w L.A., rozmawialiśmy i płakaliśmy o Denisie. Opowiedział mi historię o tym, jak Denis nienawidził thereminu, który był używany jako muzyczny akompaniament do jednej z jego sztuk podczas prób. Nie mógł znieść tego dźwięku i kłócił się z reżyserem, który nie chciał się go pozbyć. Pewnego dnia theremin zaginął. Denis z dumą oświadczył, że wrzucił urządzenie do rzeki Chicago. Darrell mówił mi o prawdziwym człowieku, o ciele i umyśle, które żyły na tym świecie, a ja, patrząc na moją córkę i syna siedzących w pobliżu, próbując wrócić do rzeczywistości mojego codziennego życia, które jest oddzielone od świata mojej fikcji – tak jak, jak przypuszczam, świat Denisa – myślałem o tym, co będzie żyło dalej w imieniu Denisa. Zostawił wskazówki, jak wyobrażać sobie, jak widzieć, które przekazał nam poprzez życie swoich fikcyjnych postaci. To są życia, które będą nas dotykać na zawsze – samotnych i często odizolowanych, jak reszta z nas, zmagających się z tym, co się dzieje.