Of liever…
Deze tekst circuleerde in september 2003 op het internet. Ik kreeg er voor het eerst kennis van toen een journalist op 16 september contact opnam met een collega van mij, Sian Miller, in een poging de oorspronkelijke bron op te sporen. De tekst is vele malen doorgegeven, en zoals de meeste internetmemes is hij in de loop van de tijd gemuteerd. Ik vond het interessant – vooral toen ik een versie ontving waarin de universiteit van Cambridge werd genoemd! Ik werk bij de Cognition and Brain Sciences Unit, in Cambridge, UK, een eenheid van de Medical Research Council die een grote groep omvat die onderzoekt hoe de hersenen taal verwerken. Als er een nieuw onderzoek naar lezen is dat in Cambridge is uitgevoerd, dacht ik dat ik er eerder van gehoord zou moeten hebben…
Ik heb deze pagina geschreven, om te proberen de wetenschap achter deze meme uit te leggen. Er zitten elementen van waarheid in, maar ook een aantal dingen waarvan wetenschappers die de psychologie van taal bestuderen (psycholinguïsten) weten dat ze onjuist zijn. Het meest opvallend is dat een recent artikel een vertraging van 11% aantoonde wanneer mensen woorden lezen met geordende interne letters:
Raeding Wrods With Jubmled Lettres There Is a Cost
Keith Rayner, Sarah J. White, Rebecca L. Johnson, and Simon P. Liversedge
Psychological Science, 17(3), 192-193
Maar tegelijkertijd zijn mensen zich vrij vaak niet bewust van deze spelfouten, en de 11% kost is kleiner dan zou worden waargenomen voor het vervangen van letters, of voor het veranderen van de volgorde van externe letters. De meme bevat dus enkele elementen van waarheid, maar is in zijn geheel onjuist.
Ik ga de meme afbreken, regel voor regel om deze punten te illustreren, door te wijzen op wat volgens mij het relevante onderzoek is naar de rol van de volgorde van letters bij het lezen. Nogmaals, dit is slechts mijn kijk op de huidige stand van het leesonderzoek, zoals het betrekking heeft op deze meme. Als u denkt dat ik iets belangrijks gemist heb, laat het me weten.
1) aoccdrnig to a rschesearch at Cmabrigde Uinervtisy… Volgens een onderzoek (sic) aan de Cambridge University
Er zijn een aantal groepen in Cambridge, UK die onderzoek doen naar taal. Er is de groep waar ik werk (Cognition and Brain Sciences Unit), er zijn ook groepen in het Department of Experimental Psychology met name het Centre for Speech and Language (waar ik vroeger werkte). Er zijn ook taalonderzoekers in Phonetics, het Research Centre for English and Applied Linguistics, en aan de Anglia Ruskin University.
Voor zover ik weet, is er niemand in Cambridge UK die momenteel onderzoek doet naar dit onderwerp. Misschien zijn er mensen in Cambridge, MA, USA die zich met dit onderzoek bezighouden, maar ik ken ze niet. Als u iets anders weet, laat het me dan weten.
Update:
Ik heb een www-pagina gevonden die de oorspronkelijke demonstratie van het effect van letter randomisatie heeft getraceerd naar Graham Rawlinson. Graham schreef in 1999 een brief aan New Scientist (als reactie op een artikel van Saberi & Perrot (Nature, 1999) over het effect van het omkeren van korte stukken spraak). Daarin zegt Graham:
Dit doet me denken aan mijn PhD aan de Universiteit van Nottingham (1976), waaruit bleek dat het willekeurig plaatsen van letters in het midden van woorden weinig of geen effect had op het vermogen van vaardige lezers om de tekst te begrijpen. Een snelle lezer merkte zelfs slechts vier of vijf fouten op in een A4-tje met warrige tekst.
Met de publiciteit die het internet biedt, zou het onderzoek van Dr. Rawlinson in de toekomst wellicht meer gelezen kunnen worden. Voor degenen die dit in hun eigen onderzoek willen aanhalen is de volledige referentie:
Rawlinson, G. E. (1976) The significance of letter position in word recognition. Unpublished PhD Thesis, Psychology Department, University of Nottingham, Nottingham UK.
Update 2:
Graham is zo vriendelijk geweest mij een samenvatting van zijn thesiswerk te sturen.
Dit is duidelijk onjuist. Vergelijk bijvoorbeeld de volgende drie zinnen:
1) Een vheclie epxledod op een plocie cehckipont near the UN haduqertares in Bagahdd on Mnoday kilinlg the bmober and an Irqai polcie offceir
2) Big ccunoil tax ineesacrs tihs yaer hvae seezueqd the inmcoes of mnay pneosenirs
3) Een dootcr heeft de magltheuansr van een tageene ceacnr pintaet die deid aetfr een hatospil durg blendur
Alle drie zinnen zijn gerandomiseerd volgens de “regels” die in de meme worden beschreven. De eerste en de laatste letter zijn op dezelfde plaats gebleven en alle andere letters zijn verplaatst. Ik vermoed echter dat uw ervaring dezelfde is als de mijne, namelijk dat de teksten steeds moeilijker te lezen worden. Als u vastloopt, zijn de originele zinnen onderaan dit artikel geplakt.
Hopelijk hebben deze demonstraties u ervan overtuigd dat het in sommige gevallen erg moeilijk kan zijn om zinnen met door elkaar gehusselde woorden te begrijpen. Het is duidelijk dat de eerste en de laatste letter niet het enige zijn dat u gebruikt bij het lezen van tekst. Als dit werkelijk het geval was, hoe zou je dan het verschil kunnen zien tussen woordparen als “zout” en “lat”?
Ik ga een aantal manieren opnoemen waarop ik denk dat de auteur(s) van deze meme de door elkaar gehusselde tekst zou(den) kunnen hebben gemanipuleerd om hem relatief gemakkelijk leesbaar te maken. Dit zal ook dienen om de factoren op te sommen waarvan wij denken dat ze belangrijk zouden kunnen zijn bij het bepalen van het gemak of de moeilijkheid van het lezen van rommelige tekst in het algemeen.
Er is echter nog steeds een zeer reëel debat in de psychologie van het lezen over de vraag welke informatie we precies gebruiken bij het lezen. Ik weet niet hoeveel van deze literatuur Dr. Rawlinson ten tijde van zijn proefschrift kende, maar ik denk wel dat de door elkaar gehusselde tekst een keurige illustratie vormt van enkele van de informatiebronnen die wij nu belangrijk vinden. Ik zal een aantal van de onderzoeken die zijn gedaan om dit aan te tonen de revue laten passeren.
3) de rset kan een toatl mses zijn en je kunt het sitll raed wouthit porbelm… de rest kan een totale puinhoop zijn en je kunt het nog steeds zonder probleem lezen
Deze zin is, net als de rest van de demonstratie, opvallend gemakkelijk te lezen ondanks dat hij door elkaar is gegooid. Zoals je hierboven hebt gezien, zijn niet alle zinnen die op dezelfde manier vervormd zijn, zo gemakkelijk te lezen als deze. Wat is het dat deze zin zo gemakkelijk maakt? Mijn collega’s en ik hebben de volgende eigenschappen voorgesteld:
1) Korte woorden zijn gemakkelijk – woorden van 2 of 3 letters veranderen helemaal niet. De enige verandering die mogelijk is in een 4-letterig woord is het verwisselen van de volgorde van de middelste letters, wat niet al te veel moeilijkheden oplevert (zie 4).
2) Functiewoorden (de, zijn, en, u enz.) blijven hetzelfde – meestal omdat het korte woorden zijn, zie (1). Dit helpt de lezer echt door de grammaticale structuur van het origineel te behouden, wat u helpt om te bepalen welk woord waarschijnlijk daarna komt. Dit is vooral van cruciaal belang bij het lezen van door elkaar gehusselde tekst – woorden die voorspelbaar zijn, zullen in deze situatie gemakkelijker te lezen zijn.
3) Van de 15 woorden in deze zin zijn er 8 die nog steeds in de juiste volgorde staan. Als lezer merk je dit echter misschien niet op, omdat veel van de woorden die intact blijven functiewoorden zijn, die lezers tijdens het lezen meestal niet opmerken. Wanneer mensen bijvoorbeeld gevraagd wordt om afzonderlijke letters in een zin te detecteren, is de kans groter dat ze letters in functiewoorden missen.
Healy, A. F. (1976). Detectiefouten bij het woord De: Bewijs voor het lezen van eenheden groter dan letters. Tijdschrift voor Experimentele Psychologie: Human Perception & Performance, 2, 235-242.
4) Transposities van aangrenzende letters (b.v. porbelm voor problem) zijn gemakkelijker te lezen dan verder weg gelegen transposities (b.v. pborlem). We weten uit onderzoek waarbij mensen woorden lezen die heel kort op een computerscherm worden gepresenteerd, dat de buitenste letters van woorden gemakkelijker te detecteren zijn dan middelste letters – wat een van de ideeën in de meme bevestigt. We weten ook dat positie-informatie voor letters in het midden van woorden moeilijker te detecteren is en dat de fouten die gemaakt worden meestal transposities zijn.
McCusker, L. X., Gough, P. B., Bias, R. G. (1981) Word recognition inside out and outside in. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 7(3), 538-551.
Een verklaring van deze eigenschap van het leessysteem is dat zij voortvloeit uit het feit dat de positie van een buitenletter minder gemakkelijk wordt verward met aangrenzende letters. Er is slechts één richting waarin een buitenletter kan bewegen, en er zijn minder aangrenzende letters om een buitenletter te “maskeren”. Beide eigenschappen komen op zeer natuurlijke wijze naar voren uit een neuraal netwerkmodel waarin letters op verschillende posities in een artifiek netvlies worden geïdentificeerd.
Shillcock, R., Ellison, T.M. & Monaghan, P. (2000). Eye-fixation behaviour, lexical storage and visual word recognition in a split processing model.Psychological Review 107, 824-851.
De verklaring voorgesteld door Richard Shillcock en collega’s, suggereert ook een ander mechanisme dat aan het werk zou kunnen zijn in de meme. Zij stellen een model voor van woordherkenning waarin elk woord in tweeën wordt gesplitst omdat de informatie op het netvlies wordt gesplitst tussen de twee hersenhelften wanneer we lezen. In sommige van de simulaties van hun model simuleert Richard Shillcock het effect van het door elkaar husselen van letters in elke helft van het woord. Het lijkt erop dat wanneer letters in de juiste helft van het woord worden gehouden, het lezen van door elkaar gehusselde tekst minder moeilijk wordt. Deze aanpak werd gebruikt bij het genereren van voorbeeld (1) hierboven, maar niet voor (2) of (3).
5) Geen van de woorden die opnieuw gerangschikte letters hebben, creëert een ander woord (wouthit vs witohut). We weten uit bestaand werk, dat woorden die verward kunnen worden door binnenletters te verwisselen (b.v. zout en lat) moeilijker te lezen zijn. Om een gemakkelijk te lezen verward woord te maken moet je dus vermijden andere woorden te maken.
Andrews, S (1996) Lexical retrieval and selection processes: Effecten van getransponeerde-letter verwarring. Journal of Memory and Language, 35(6), 775-800.
6) Er zijn transposities gebruikt die de klank van het oorspronkelijke woord vervormen (b.v. toatl vs ttaol voor totaal). Dit zal helpen bij het lezen, aangezien wij vaak letten op de klank van de woorden, zelfs wanneer wij lezen voor de betekenis:
Van-Orden, G. C. (1987) A ROWS is a ROSE: Spelling, klank, en lezen. Memory and Cognition, 15(3), 181-198.
7) De tekst is redelijk voorspelbaar. Bijvoorbeeld, gegeven de eerste paar woorden van de zin, kun je raden welke woorden daarna komen (zelfs met heel weinig informatie van de letters in het woord). We weten dat context een belangrijke rol speelt bij het verstaan van spraak die vervormd is of in ruis wordt gepresenteerd; hetzelfde geldt waarschijnlijk voor geschreven tekst die door elkaar is gehusseld:
Miller, G. A., Heise, G. A., & Lichten, W. (1951). De verstaanbaarheid van spraak als functie van de context van het testmateriaal. Journal of Experimental Psychology, 41, 329-335.
4) Tihs is bcuseae the huamn mnid deos not raed ervey lteter by istlef, but the wrod as a wlohe… Dit komt omdat de menselijke geest niet elke letter op zichzelf leest door het woord als geheel.
Er zijn twee ideeën die in deze zin worden gesuggereerd. In wezen heeft de auteur gelijk, mensen lezen gewoonlijk niet elke letter in een woord afzonderlijk – behalve in een betrekkelijk zeldzame toestand na hersenletsel die bekend staat als letter-voor-letter lezen, zoals beschreven in het volgende:
Warrington, E.K., & Shallice, T. (1980). Woord-vorm dyslexie. Brain, 103, 99-112.
Er zijn ook aanwijzingen dat informatie in de vorm van een heel woord een belangrijke rol speelt bij het lezen. Bijvoorbeeld, “CaSe MiXiNg” vertraagt het lezen aanzienlijk:
Mayall, K., Humphreys, G.W., & Olson, A. (1997). Verstoring van woord- of letterverwerking? The origins of case-mixing effects. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, & Cognition, 23, 1275-1286.
Hoewel, aangezien “woordvorm” informatie over de positie van interne letters omvat (vooral wanneer deze oplopende en aflopende elementen bevatten), zal woordvorm worden verstoord door transposities.
Na korte presentaties van geschreven woorden zijn mensen vaak beter in het raden welk woord zij hebben gezien, dan in het raden van individuele letters in dat woord (het “Word Superiority Effect”):
Reicher, G. M. (1969) Perceptual recognition as a function of meaningfulness of stimulus material. Tijdschrift voor Experimentele Psychologie. 81(2), 275-280.
Dit bewijs impliceert echter niet dat bij het lezen geen proces betrokken is dat op het niveau van de afzonderlijke letters plaatsvindt. Een recent artikel in Nature presenteert een nieuw bewijs voor processen op het niveau van letters bij het lezen van woorden:
Pelli, D. G., Farell, B., Moore, D.C. (2003) The remarkable inefficiency of word recognition, Nature, 423, 752-756.
In dit artikel tonen Pelli en collega’s aan dat bij het lezen van woorden die vervormd zijn door elke letter in visuele ruis te presenteren (zoals een uit de toon vallende televisie), lezers niet zo goed presteren als een ‘ideale waarnemer’ die woorden alleen op basis van hun vorm kan herkennen. In plaats daarvan presteren hun deelnemers slechts zo goed als ze zouden kunnen als ze woorden herkenden op basis van hun afzonderlijke letters.
Het debat over de vraag of we lezen met behulp van informatie van afzonderlijke letters of van hele woorden is duidelijk nog lang niet ten einde. Demonstraties van het gemak of de moeilijkheid van het lezen van door elkaar gehusselde teksten lijken waarschijnlijk een belangrijke rol te spelen in ons begrip van dit proces. Bijvoorbeeld:
Perea, M., & Lupker, S. J. (2003). Activeert jugde COURT? Transposed-letter confusability effects in masked associative priming. Memory and Cognition.
Een ander uiterst relevant artikel dat zojuist mijn aandacht trok is dit:
Perea, M., & Lupker, S. J. (2003). Transposed-letter confusability effects in masked form priming. In S. Kinoshita and S. J. Lupker (Eds.), Masked priming: State of the art (pp. 97-120). Hove, UK: Psychology Press.
Wat Perea en Lupker deden was het presenteren van woorden voor lexicale beslissing (is dit een echt woord?) en het meten van responstijden om op een van de twee knoppen te drukken (ja/nee). Deze doelwoorden worden voorafgegaan door zeer korte presentaties (50msec) van een andere letterreeks, die gemaskeerd is, en dus onzichtbaar voor de deelnemers. De invloed van dit gemaskerde woord op de responstijden kan echter wel worden aangetoond. Zo zijn de responstijden sneller wanneer USHER wordt voorafgegaan door “uhser” dan wanneer dit woord wordt voorafgegaan door “ushre”. Dat wil zeggen dat omzettingen van middelste letters een naburig woord meer “prikken” dan omzettingen van buitenste letters. Hetzelfde fenomeen dat aan de basis ligt van de eerdere demonstratie.
Ik zou dankbaar zijn voor elk commentaar en elke suggestie die mensen hebben op deze pagina, ongeacht je niveau van deskundigheid. Ik zal proberen deze pagina bij te werken met meer informatie over de internetmeme, en over verwant werk op het gebied van lezen, als mensen daarin geïnteresseerd zijn. Misschien zal op een dag een groep onderzoekers aan de Universiteit van Cambridge een wetenschappelijke doorbraak maken door het lezen van door elkaar gehusselde tekst te bestuderen…
Andere opmerkingen:
1) Ted Warring plaatste een link naar een algoritme dat veel beter dan mensen is in het ontcijferen van door elkaar gehusselde tekst. Dit is misschien niet verrassend – ik weet zeker dat ik niet de enige ben die een computerprogramma heeft gebruikt om een bijzonder belastend anagram op te lossen.
2) Bruce Murray van de Auburn University, Alabama, USA wijst op het volgende citaat als representatief voor een lijn van onderzoek waaruit blijkt dat spelfouten (en lettertransposities) het leesproces verstoren:
“Ongeacht semantische, syntactische, of orthografische voorspelbaarheid, lijkt het oog individuele letters te verwerken … Disruptions in adult readers’ eye movements indicate that the visual system tends to catch the slightest misspelling.”
(uit Adams, M. J. (1990) Beginning to Read: Denken en Leren over Print. Cambridge, MA: MIT Press, p. 101)
Er speelt hier een interessante kwestie, namelijk dat de subjectieve indruk van moeilijkheid die men krijgt bij het lezen van een door elkaar gehusselde tekst, heel anders kan zijn dan een meer objectieve meting van leesmoeilijkheid die wordt verkregen met behulp van een eye-tracker (een apparaat dat het patroon van oogbewegingen meet dat wordt gemaakt wanneer mensen gedrukte tekst lezen).
Bruce wees er ook op dat de oorspronkelijke tekst en enige discussie is geplaatst op de “Urban Legends Reference Page”.
3) Peter Hebels heeft een Visual Basic programma gemaakt om door elkaar gehusselde teksten te genereren. Zoals hij zegt:
Ik heb een leuk open source programma gemaakt in Visual Basic, dit programma kan de letter randomiztion automatisch voor je doen. Het randomiseert alleen de middelste letters van een woord, het verandert niet de plaats van de eerste en laatste letters, ook speciale tekens zoals komma’s en punten worden niet beïnvloed. U kunt het programma en de broncode hier downloaden:
http://home.zonnet.nl/hebels13/letterreplacer.zip
U moet de Visual Basic runtime-bestanden op uw systeem hebben staan als u het uitvoerbare bestand wilt uitvoeren, de installatie voor deze bestanden vindt u hier:
http://download.microsoft.com/download/vb60pro/install/6/Win98Me/EN-US/VBRun60.exe
4) Clive Tooth heeft de meest dubbelzinnige zin gevonden (met woorden als “salt” dat “slat” wordt bij omzetting)
“The sprehas had ponits and patles”
Dit zou eruit kunnen komen als…
De sherpa’s hadden pitons en platen.
De shapers hadden punten en plooien.
De seraphs hadden pintos en petals.
De sphaers hadden pinots en palets.
De sphears hadden potins en peltas.
Clive somt enkele van de meer obscure woorden op in deze reeks van mogelijke lezingen:
palets: paleae (een deel van een grasbloem)
peltas: schilden
pinots: druiven
potins: koperlegeringen
sphaers, sphears: beide oude vorm van ‘bollen’
5) Stephen Sachs heeft een CGI-script geschreven om tekst door elkaar te gooien. Voer gewoon uw tekst in op de www-pagina en druk op de knop voor een nieuw door elkaar gehusselde tekst.
Acknowledgements:
Dank aan Maarten van Casteren, Kathy Rastle en Tim Rogers voor commentaar en suggesties op deze pagina.
Voorbeeldzinnen:
1) Een voertuig ontplofte maandag bij een politiecontrolepost in de buurt van het VN-hoofdkwartier in Bagdad, waarbij de bommenlegger en een Iraakse politieagent om het leven kwamen
2) Grote gemeentelijke belastingverhogingen dit jaar hebben de inkomens van veel gepensioneerden onder druk gezet
3) Een arts heeft de doodslag bekend op een tiener kankerpatiënt die overleed na een blunder met medicijnen in het ziekenhuis.
Al deze gegevens zijn afkomstig van het BBC News van 22 september 2003.