De Kuna maken hun kunstwerken nu al meer dan eeuwen en zijn er behoorlijk bedreven in. Omdat zij vroeger een nomadenstam waren, maakten zij niet veel kunst in de vorm van standbeelden of gebouwen, maar zij versierden zichzelf wel met hun kunstwerken. Deze versiering wordt ook wel Mola of Molas genoemd, in het Kuna betekent dit shirt of kleding.
Wat is een Mola? Mola, dat oorspronkelijk vogelpluim betekent, is het Kuna-indiaanse woord voor kleding, in het bijzonder blouse, en het woord mola is gekomen om de uitgebreide geborduurde panelen te betekenen die de voor- en achterkant vormen van de traditionele blouse van een Kuna-vrouw.
Guna Molas
Typische Molas bestaan uit gedessineerde katoenen kledingstukken. Een Mola kan een rok, sjaal of t-shirt zijn, maar ook een stuk arm- of beenbedekking. De kwaliteit van een Mola is afhankelijk van het aantal lagen katoen dat is gebruikt en de fijnheid van het stiksel. Vrolijke kleurencombinaties en zigzagranden zijn bijna in elk stuk Mola terug te vinden. Tegenwoordig verkopen de Kuna-indianen hun Mola’s aan toeristen, maar niet als kleding omdat ze niet willen dat toeristen de traditionele kleding dragen. U kunt lappen van Molas kopen voor muurdecoratie of voor kussens. Tegenwoordig kun je Molas kopen in Panama of Colombia, het is niet toegestaan Molas buiten deze landen te verkopen omdat ze van cultureel erfgoed zijn en de Kuna’s het verbieden.
Lees meer over de Kuna Mola’s in het doctoraat van Diana Marks – The Kuna Mola – Dress, Politics and Cultural Survival
Lifecycle of a Mola – By Diana Marks
Het proces van functieverandering van een mola van onderdeel van een kledingstuk tot toeristensouvenir kan worden begrepen in termen van de “culturele biografie” van een object, een benadering die is voorgesteld door Kopytoff (1986: 66-83).7 In het geval van de mola begon deze ontwikkeling als verhandelbaar goed kort na haar ontstaan, hoewel zij pas in de jaren 1960 een belangrijke bijdrage aan het inkomen ging leveren.
Sommige oude mola-panelen worden door Kuna-vrouwen uit blouses gehaald, vervolgens aan elkaar genaaid tot grotere rechthoeken en gebruikt om de muren van hun hutten te bekleden. Sommige worden gebruikt op de vloer, misschien om baby’s op te laten liggen. Kleinere blouses, gemaakt voor jonge meisjes, zijn minder bewerkt en hebben een korte levensduur. De mola’s, die door Kuna-vrouwen en -meisjes werden genaaid om als onderdeel van hun kleding te worden gedragen, werden vanaf het begin van de twintigste eeuw voor geld verhandeld, waarschijnlijk om de aankoop mogelijk te maken van goederen voor de winkel, zoals stof, levensmiddelen en metalen voorwerpen. De mola’s in musea werden in de eerste twee decennia van de twintigste eeuw verzameld door Amerikanen die in of nabij de Panamakanaalzone woonden en de San Blas-eilanden bezochten, door avonturiers die in het gebied zeilden, en ook door antropologen die er onderzoek deden. Sommige van deze mola’s werden waarschijnlijk niet langer geschikt geacht om te dragen, hoewel sommige mola’s in vroege collecties geen tekenen van slijtage vertonen.
Mola’s die specifiek “voor de handel gemaakt” waren, begonnen in de jaren 1960 te verschijnen en dit is goed gedocumenteerd (Tice 1995: 63-64). De vrijwilligers van het Vredeskorps van de VS hielpen Kuna-vrouwen bij het oprichten van “Mola-coöperaties” om mola’s te ontwerpen, te naaien en op de markt te brengen die gericht waren op de toeristenmarkt. Ik zal hieronder dieper ingaan op dit type souvenir-mola. De commercialisering van mola’s leverde een belangrijke bijdrage aan het gezinsinkomen en veranderde de rol en status van de Kuna-vrouwen. Dit is vergelijkbaar met handwerk dat door andere inheemse vrouwen wordt geproduceerd: er is vastgesteld dat “het vervaardigen van souvenirs vrouwen sociaal, psychologisch en economisch kan helpen mondiger te worden” (Swanson en Timothy 2012: 493), hoewel er ook negatieve gevolgen kunnen zijn, waaronder druk om te produceren.
Mola’s kunnen door Kuna-vrouwen en -mannen rechtstreeks worden verkocht aan bezoekers van de Kuna Yala-eilanden, waaronder passagiers van cruiseschepen en andere internationale bezoekers aan Panama, en tot 1999, dagbezoeken van Amerikaanse ingezetenen van de Panamakanaalzone. Kuna-mannen die in de vroegere Kanaalzone werkten, waren ook tussenpersonen, evenals Kuna-vrouwen en -mannen die in Panama-Stad wonen. Sommige niet-Kuna-bewoners van Panama-Stad en de Kanaalzone werden wederverkopers, die werkten vanuit winkels in Panama-Stad die toeristen aantrokken die geïnteresseerd waren in inheems handwerk.
Mola’s die werden gekocht door Amerikaanse burgers die in de Kanaalzone woonden, en door toeristen, vooral Amerikaanse, worden aangetroffen in vele museumcollecties van mola’s, die vaak vele jaren na de aankoop zijn geschonken. De andere belangrijke bron voor musea zijn de verzamelingen van antropologen en andere onderzoekers die in de San Blas verbleven, onder meer tijdens museumexpedities. Sommige van deze laatste verzamelingen mola’s werden ook verkregen via tussenpersonen en niet rechtstreeks van het Kuna-volk, wat moeilijkheden oplevert bij het bepalen van de herkomst van veel verzamelingen, met name betrouwbare datering.
Naast persoonlijke aankopen, maken terugkerende toeristen die hun verzamelingen willen aanvullen gebruik van online shoppingkanalen. Terwijl musea in de meeste gevallen afhankelijk zijn van schenkingen, zijn individuele verzamelaars bekend met het aanleggen van collecties als toeristen van korte duur of expats van langere duur die in de Kanaalzone of in grote Panamese steden werken. Het is bekend dat serieuze verzamelaars meerdere verzamelreizen naar Panama maken, waarbij ze over het algemeen de San Blas archipel bezoeken, en vervolgens hun collecties aanvullen via aanvullende kanalen.
Mola’s als souvenirs – Door Diana Marks
Bezoekers van Panama associëren de Kuna-vrouwen die mola’s dragen, en misschien mola’s naaien, met hun aankoop van een mola. Passagiers van cruiseschepen kunnen Kuna-vrouwen zien die aan de Atlantische kust van Panama wonen, en in Panama-Stad zijn er een aantal winkels waar Kuna-vrouwen, die ook het volledige kledingstuk dragen, mola’s verkopen. Aankopen die rechtstreeks bij Kuna-vrouwen, en soms Kuna-mannen, worden gedaan, verlenen de aankoop van een mola authenticiteit. Ongeacht of men begrijpt dat het mola-paneel oorspronkelijk deel uitmaakte van een blouse, wordt de gepercipieerde waarde van de mola verhoogd omdat deze door een inheemse vrouw is genaaid.
Hoewel de “commodificatie van etnische kunst” zoals mola’s tot “toeristische souvenirs” (Swanson en Timothy 2012: 494-495) kan leiden tot een verlies van culturele betekenis, ben ik niet van mening dat dit zal resulteren in de teloorgang van de mola. Mola’s worden nog steeds ontworpen en genaaid door Kuna-vrouwen, zelfs wanneer ze uitdrukkelijk “voor de handel gemaakt” zijn, en dit geldt ook voor andere etnische handgemaakte voorwerpen. Belk en Groves (1999: 29) merken op dat ” ‘commoditization’ en betekenisverandering niet noodzakelijk impliceren dat kunstenaars, tussenpersonen of consumenten schade ondervinden van deze veranderingen” wanneer er een “beweging is van culturele naar esthetische interpretaties,” en halen voorbeelden aan van Australische aboriginal kunst, Tibetaanse Boeddhistische thanka’s, en Iraanse Islamitische gebedskleden.
De betekenis van de mola is polyvalent voor Kuna-gemeenschappen en voor mola-verzamelaars. Ik geloof dat de bevordering van mola’s als Panamese souvenirs onder meer de voortzetting van deze vorm van textielambacht en de aanmoediging van een produktie van hoge kwaliteit ten goede komt. De authenticiteit van mola’s kan belangrijk zijn voor toeristen die ze kopen “in een poging om de authenticiteit, vitaliteit en spiritualiteit” te ervaren die zij in hun vaderland niet aantreffen en ook de “kinderlijke” aantrekkingskracht van het exotische (Belk en Groves 1999 : 30).
Veel Kuna-mannen en -vrouwen dragen een vorm van westerse kleding, waaronder veel in massa geproduceerde t-shirts. De stimulans om mola’s te blijven naaien omvat ook een stimulans om mola’s te tonen als een gedragen kledingstuk, dat de culturele identiteit en culturele continuïteit ondersteunt en tegelijkertijd een voorwerp demonstreert dat als souvenir te koop is, zij het meestal slechts een individueel mola-paneel, niet een complete blouse.