Luchtoorlog

Vredesbewegingen, maart 1917-september 1918

Tot eind 1916 was het streven naar vrede beperkt tot individuen en kleine groepen. In de volgende maanden begon het een brede steun van het volk te krijgen. Halve hongersnood in de steden, muiterijen in de legers en lijsten met slachtoffers waar geen einde aan leek te komen, deden steeds meer mensen twijfelen aan de noodzaak en de wijsheid van voortzetting van de oorlog.

Françis Joseph, de eerbiedwaardige oude keizer van Oostenrijk, overleed op 21 november 1916. De nieuwe keizer, Karel I, en zijn minister van Buitenlandse Zaken, graaf Ottokar Czernin, namen in het voorjaar van 1917 het initiatief tot vredesmaatregelen, maar slaagden er helaas niet in hun diplomatieke inspanningen te coördineren, en de door hen geopende onderhandelingskanalen tussen Oostenrijk-Hongarije en de geallieerden waren tegen de zomer opgedroogd.

In Duitsland had Matthias Erzberger, een rooms-katholiek lid van de Rijksdag, op 6 juli 1917 voorgesteld af te zien van territoriale annexaties om een door onderhandelingen tot stand gekomen vrede te vergemakkelijken. Tijdens de daaropvolgende debatten nam Bethmann Hollweg ontslag als kanselier en benoemde keizer Willem II de volgende kanselier, de door Ludendorff voorgedragen Georg Michaelis, zonder de Rijksdag te raadplegen. De Reichstag was beledigd en nam de Friedensresolutie, of “vredesresolutie,” van 19 juli aan met 212 stemmen. De vredesresolutie was een aaneenschakeling van onschuldige zinnen waarin de Duitse wens tot vrede tot uitdrukking werd gebracht, maar zonder een duidelijke afzwering van annexaties of schadeloosstellingen. De Geallieerden trokken zich er bijna niets van aan.

Erzbergers voorstel van 6 juli was bedoeld om de weg te effenen voor paus Benedictus XV’s komende brief aan de oorlogvoerende partijen van beide kampen. Deze nota, gedateerd 1 augustus 1917, bepleitte een Duitse terugtrekking uit België en Frankrijk, de terugtrekking van de Geallieerden uit de Duitse koloniën, en het herstel van de onafhankelijkheid, niet alleen van Servië, Montenegro en Roemenië, maar ook van Polen. Frankrijk en Groot-Brittannië weigerden een uitdrukkelijk antwoord te geven in afwachting van een verklaring van Duitsland over zijn houding ten opzichte van België, waarop Duitsland zich niet vastlegde.

In Londen werd een officieus vredesvoorstel gedaan: op 29 november 1917 publiceerde de Daily Telegraph een brief van Lord Lansdowne waarin hij voorstelde onderhandelingen te voeren op basis van de status quo antebellum. Lloyd George verwierp Lansdowne’s stellingen op 14 december.

De Amerikaanse president Woodrow Wilson maakte zichzelf tot de belangrijkste formulator en woordvoerder van de oorlogsdoelen van de Geallieerden en de Verenigde Staten. In de eerste negen maanden van 1918 deed Wilson de beroemde reeks uitspraken over zijn oorlogsdoelen: de Veertien Punten (8 januari), de ‘Vier Principes’ (11 februari), de ‘Vier Doelen’ (4 juli), en de ‘Vijf Bijzonderheden’ (27 september). Het belangrijkst waren de Veertien Punten, niet in de laatste plaats vanwege het misleidende vertrouwen van Duitsland in deze punten bij zijn uiteindelijke eis tot vrede: (1) open vredesconvenanten en het afzien van geheime diplomatie, (2) vrijheid van scheepvaart op volle zee, zowel in oorlogstijd als in vrede, (3) de grootst mogelijke vrijheid van handel, (4) een gegarandeerde vermindering van de bewapening, (5) een onpartijdige koloniale regeling, die niet alleen de koloniale mogendheden maar ook de volkeren van de koloniën tegemoet komt, (6) evacuatie van het gehele Russische grondgebied en eerbiediging van het zelfbeschikkingsrecht van Rusland, (7) volledig herstel van België, (8) volledige terugtrekking van Duitsland uit Frankrijk en genoegdoening voor Frankrijk over Elzas-Lotharingen, (9) aanpassing van de grenzen van Italië op etnische basis, (10) een open vooruitzicht op autonomie voor de volkeren van Oostenrijk-Hongarije, (11) het herstel van Roemenië, Servië en Montenegro, met vrije toegang tot de zee voor Servië en internationale garanties voor de onafhankelijkheid en integriteit van de Balkanstaten, (12) het vooruitzicht op autonomie voor de niet-Turkse volkeren van het Ottomaanse Rijk en de onbeperkte openstelling van de Straat van Gibraltar, (13) een onafhankelijk Polen met toegang tot de zee en onder internationale garantie, en (14) “een algemene vereniging van naties”, om de onafhankelijkheid en integriteit van alle staten, groot en klein, te waarborgen. De drie daaropvolgende groepen van uitspraken bestonden voornamelijk uit idealistische uitbreidingen van thema’s die impliciet in de Veertien Punten waren vervat, met een toenemende nadruk op de wensen van de onderworpen bevolkingen; maar de eerste van de “Vier Einden” was dat elke willekeurige macht die op zichzelf in staat was de wereldvrede te verstoren, onschadelijk moest worden gemaakt.

Wilson’s vredescampagne was een belangrijke factor in de ineenstorting van de wil om te vechten van het Duitse volk en het besluit van de Duitse regering om in oktober 1918 vrede te vragen. Inderdaad, de Duitsers voerden hun voorbereidende vredesbesprekingen uitsluitend met Wilson. En de wapenstilstand, toen die kwam op 11 november 1918, was formeel gebaseerd op de Veertien Punten en aanvullende Wilsoniaanse uitspraken, met twee voorbehouden van de Britten en Fransen met betrekking tot de vrijheid van de zeeën en herstelbetalingen.