Het lezen van genealogische bronnen die in een vreemde taal zijn geschreven kan een frustrerende taak zijn. Naast alle woorden waarvan je de betekenis niet kent, kan je ook vreemde accenten en vreemd uitziende karakters aantreffen. Het is heel verleidelijk om de accenten te laten vallen of de tekens te vereenvoudigen, maar dan kan vitale informatie verloren gaan en verandert de uitspraak heel erg.
Noorwegen, Zweden en Denemarken hebben 29 tekens in hun alfabetten. Van A tot Z zijn deze alfabetten identiek aan het Engelse, na de ‘z’ zijn drie speciale tekens toegevoegd. Deze staan voor drie klinkers die voorkomen in het Noors, Zweeds en Deens (en trouwens ook in het Engels!). Helaas zijn er twee sets karakters voor deze klanken – de Zweedse en de Noors-Deense. En natuurlijk kan de uitspraak van taal tot taal en van dialect tot dialect een beetje veranderen.
æ/Æ – ä/Ä
Deze letters geven een klank weer die ongeveer overeenkomt met de klinker in ‘hoed’ en ‘man’ . De Zweden gebruiken de letters ä/Ä (klein/hoofdletter), in Noorwegen en Denemarken gebruiken ze æ/Æ. Zoals u zult zien, bestaat de Zweedse oplossing erin twee puntjes op de letter ‘a’ te zetten. De andere twee landen hebben ‘a’ en ‘e’ samengesmolten tot één karakter.
De Deens/Noorse letter wordt vaak ‘ae-difthong’ genoemd en soms geschreven als ‘ae’. Dat is nogal misleidend, aangezien er geen sprake is van het overgaan van de ene klank in de andere. In het Noors is de æ/Æ-klank lang, meestal de beklemtoonde klinker in het woord, en hij wordt nooit gecombineerd met andere klinkers.
In het Zweedse alfabet is ‘ä/Ä’ de 28e letter, in Noorwegen en Denemarken wordt ‘æ/Æ’ als nummer 27 geplaatst.
ø/Ø – ö/Ö
Deze letters worden ongeveer zo uitgesproken als de klinker in ‘vogel’ en ‘gehoord’. De Zweden gebruiken weer de “twee punten-oplossing” en schrijven het ö/Ö. In Noorwegen en Denemarken is de oplossing anders: ø/Ø, ook wel ‘o-slash’ genoemd. Engelstaligen schrijven het als ‘oe’, ook een misleidende gewoonte: ø/Ø is geen tweeklank!
‘Ø/ø’ kan zowel korte als lange klanken voorstellen. De letter ø kan gecombineerd worden met y om een tweeklank te maken, zoals in het Noorse woord øy, dat “eiland” betekent. Aangezien er in dit land veel eilanden zijn, hebben veel Noorse plaatsnamen ‘øy’ als hun twee laatste letters.
In Zweden is ‘ö/Ö’ de 29e en laatste letter in het alfabet, in Noorwegen en Denemarken is ‘ø/Ø’ nummer 28.
å/Å (aa/Aa)
De laatste letter in het Deens/Noorse alfabet (en nummer 27 in Zweden) klinkt als de klinker in ‘val’ en ‘meer’. Noorwegen en Zweden kozen vele decennia geleden voor de a-ring oplossing, Denemarken wachtte iets langer. Alle Noordse landen gebruiken nu å/Å (a-ring), maar je kunt nog steeds de oude ‘aa’ tegenkomen in Deense geschriften, vooral in plaatsnamen en familienamen (en ook in sommige Noorse familienamen). De uitspraak wordt er niet door beïnvloed.
De Deense ‘dubbele a’ toont de oorsprong van deze klank: Het begon als een lange ‘a’. In het Noors moet de meeste å/Å als een lange klank worden uitgesproken. Als het kort is, dan wordt het geschreven als ‘o’. Overigens heten ten minste vier plaatsen in Noorwegen Å, wat een oud woord is voor rivier (nog steeds gebruikt in alle drie de landen), en verwant aan het Latijnse ‘aqua’.
Hier volgt een vereenvoudigd overzicht met alle extra Noordse karakters:
| 27e teken | 28e teken | 29e teken | |
|---|---|---|---|
| Noorwegen | æ/Æ | ø/Ø | å/Å |
| Denemarken | æ/Æ | ø/Ø | å /Å(aa/Aa) |
| Zweden | å/Å | ä/Ä | ö/Ö |
Mijn advies is: Wees voorzichtig met het correct kopiëren van deze letters, zowel hun vorm als hun klank. Het is een hele afstand tussen Lovik en Løvik, zowel in mijlen als in klank! U zult merken dat het vrij eenvoudig is om de juiste uitspraak te leren, en elke Windows tekstverwerker van enige kwaliteit kan ze afdrukken op papier en op het scherm.
U vindt ze misschien niet op het toetsenbord, maar het is heel eenvoudig om voor elk van hen een toetscombinatie toe te wijzen. Uw tekstverwerker heeft waarschijnlijk een drop menu genaamd ‘Invoegen’ of iets dergelijks. Kies ‘Symbolen’, en kijk daar voor instructies. De meeste programma’s voor het maken van websites kunnen hetzelfde doen, of je vindt de speciale tekens ergens in een tabel.
Je hebt ze niet gevonden? Dan vind je hieronder de HTML code voor elk van hen. Vergeet de ampersand (&) en de puntkomma (;) niet!
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| æ | Æ | ä | Ä | ø | Ø | ö | Ö | å | Å |