Misschien zonder het te beseffen, zijn velen van ons al eens in aanraking gekomen met een mobiel kunstwerk. Deze structuren, ook wel mobiles genoemd, hangen meestal boven wiegjes en zijn bedoeld als vermaak en visuele simulatie voor baby’s. Hun doel houdt daar echter niet op, want veel soortgelijke constructies maken deel uit van de creatieve binnenhuisarchitectuur en worden beschouwd als kunstwerken in het algemeen, vooral dankzij de bijdrage van de mobiele kunstenaar Alexander Calder. Wat beide soorten mobielen kenmerkt, is het feit dat zij vertrouwen op evenwicht en beweging om hun artistiek effect te bereiken; zij zijn samengesteld uit een aantal elementen, meestal abstracte vormen, die onderling verbonden zijn met draden, snaren, metalen staven of soortgelijke voorwerpen. Als zodanig vertegenwoordigen zij een vorm van kinetische sculptuur omdat zij, in tegenstelling tot traditionele sculpturen, niet statisch blijven, maar beweeglijk zijn, in beweging gebracht door luchtstromingen, een lichte aanraking of zelfs een kleine motor. Het prachtige ontwerp van elk van zijn onderdelen, evenals de constructie als geheel, slaagt erin een soort evenwicht te bereiken dat misschien wel de kern van zijn prachtige esthetiek vormt.
Een korte geschiedenis van de moderne mobiele kunst
De geschiedenis van de mobiele kunst is vrij lang als we bedenken dat windgongen ook mobielen zijn. De hangende buizen, staven, bellen en andere voorwerpen werden in elkaar gezet om een geluid voort te brengen dat voortkwam uit het contact tussen de elementen, en de mensen in Azië, Griekenland en het Oude Rome maakten ze met glas, brons of hout. Windgongen zijn vandaag de dag nog steeds te vinden en in sommige culturen worden ze aan de ingangsdeur gehangen voor geluk, of zelfs om boze geesten weg te sturen. Het was echter pas in het begin van de 20e eeuw dat mobiles deel gingen uitmaken van de wereld van de kunst, door het werk van Russische kunstenaars van het constructivisme en vroege kinetische mobiele sculpturen die ermee begonnen te experimenteren: met name mensen als Alexander Rodchenko, Naum Gabo en Vladimir Tatlin. In 1920 introduceerde de surrealistische kunstenaar Man Ray wat kan worden beschouwd als het eerste voorbeeld van mobiele kunst – getiteld Obstruction, het was een assemblage van 29 kleerhangers gebaseerd op de whippletree, een krachtmechanisme bevestigd aan paarden of muilezels die een ploeg of een wagen trekken. Gebruikmakend van dezelfde natuurkundige regels, creëert de sculptuur een evenwicht dankzij een gelijkmatig verdeelde kracht door zijn verbindingen. Een decennium later maakte de Italiaanse ontwerper en kunstenaar Bruno Munari zijn nutteloze machines, of “Macchine Inutili”, gemaakt van karton en levendige kleuren en ontworpen om met hun omgeving te interageren. En dan, in de jaren 1930, werden de betekenis en het doel van beeldhouwkunst als een artistiek medium tot in de kern door elkaar geschud door Alexander Calder’s innovatieve hangende mobiele ontwerpen, die we nu kennen als de echte mobiles en de eigenlijke producten van de Mobiele Kunst.
The Revolutionary Mobiles of Alexander Calder
In 1943 bezocht Albert Einstein de tentoonstelling van hangende kunstwerken van Alexander Calder in het Museum of Modern Art en zei beroemd: “Ik wou dat ik daar aan gedacht had”. Als dit niet genoeg erkenning is voor wat zijn mobiles hebben bereikt, dan weet ik niet wat wel. Wat de kinetische stukken van deze opmerkelijke kunstenaar zo baanbrekend maakt, is het feit dat hij een nieuwsgierige en experimentele geest was. Ook hij verkende de mogelijkheden van het whippletree-mechanisme, maar in plaats van lagere elementen aan beide uiteinden van het dragende element te bevestigen, verving hij ze door abstracte vormen. Dit opende natuurlijk een heel universum van creatieve combinaties en ideeën, die de kunstenaar niet aarzelde om toe te passen gedurende de volgende vier en een halve decennia van zijn carrière, tot aan zijn dood in 1976.
Bekijk zeker meer werken van Calder op onze marktplaats!
In 1931 bedacht Marcel Duchamp de term “mobiel”. Hij gebruikte het om de vroege, gemechaniseerde stukken van de kunstenaar te beschrijven en omschreef beweging als hun cruciale kenmerk. Deze kunstwerken werden beïnvloed door het abstracte werk van Piet Mondriaan, Joan Mirò en Sophie Taeuber-Arp, die allen geometrische figuren en eenvoudige kleuren in hun schilderijen gebruikten. Hij bracht dit soort abstractie over door middel van in de ruimte bewegende vormen, meestal gemaakt van plaatstaal, beschilderd in dezelfde kleuren en soms vergezeld van verschillende voorwerpen, zoals doek, rubber, kurk en gevonden voorwerpen. Zijn mobiles werden gemanipuleerd door middel van zwengels en motoren en werden uiteindelijk zijn kenmerkende kunstwerken, waardoor de manier waarop beeldhouwkunst als medium wordt gezien, veranderde. Interessant is dat hij het belang van de machines in zijn Mobile Art benadrukte, als een belangrijke nieuwe factor in de toekomst van het menselijk gebeuren, en zijn stukken vaak als nutteloos en betekenisloos omschreef. “Het is gewoon mooi, dat is alles. Het kan je erg emotioneel maken als je het begrijpt. Natuurlijk, als het enige betekenis had, zou het gemakkelijker te begrijpen zijn, maar daar is het te laat voor.”
Alexander Calder maakte uiteindelijk duizenden van deze nutteloze en betekenisloze hangende mobiles, van miniatuurstukjes tot hele installaties van wel 100 meter hoog. Ze zijn ook zeer populair bij verzamelaars; in 2014 werd zijn Poisson Volant uit 1957 verkocht voor maar liefst 26 miljoen dollar bij Christie’s New York.
Video – Alexander Calder Mobile Art piece getiteld Poisson Volant, 360 View
Mobiles Today
Omwille van Alexander Calder’s absolute dominantie in Mobile Art, durven niet veel anderen vandaag hun geluk te beproeven in dit creatieve veld, en als ze dat doen, eindigen ze meestal alleen maar om met hem vergeleken te worden op een ongunstige manier. Toch biedt de evolutie van design van modern naar hedendaags doorheen de 20ste eeuw natuurlijk heel wat mogelijkheden, zowel op het vlak van materialen, methodes als visuele aspecten. Mobiles blijven een unieke vorm van kunst die kan worden aangepast en aangepast aan elke stijl en ruimte, en als zodanig zijn ze tijdloos en evergreen. Vandaag de dag zijn er een paar getalenteerde mobiele creatieven die zich niet hebben laten intimideren door de krachtige erfenis van de vader van de mobiele telefoon. Onder hen hebben we Joel Hotchkiss, die sinds het begin van de jaren 1980 hangende kinetische composities maakt van materialen zoals natuurlijk metaal en kleurrijke stoffen; Marco Mahler, met zijn kleinere kunstsculpturen en grote op maat gemaakte mobiles, alsook 3D-geprinte stukken, in samenwerking met Henry Segerman; handgemaakte ontwerpen van Julie Frith, Joseph Craig English’s kunstwerken geïnspireerd door Matisse’s jazz cutouts, de intrinsieke constructies van Timothy Rose, kinetische werken van Carolyn Weir…
Alexander Calder: Performing Sculpture geeft een gedetailleerd inzicht in een baanbrekend proces van de mobiele kunstenaar: in plaats van de traditionele vormen van de beeldhouwkunst gewoon te veranderen, bedacht hij geheel nieuwe mogelijkheden voor het medium en transformeerde hij het statische karakter ervan in iets dynamisch en responsiefs. Naast de reproducties van persoonlijke tekeningen en notities, bevat de publicatie ook nieuw onderzoek van een groot aantal gerenommeerde wetenschappers, waardoor we de opmerkelijke diepgang van zijn geliefde mobiles beter begrijpen en zijn status als icoon van het modernisme verankeren. Het geeft inzicht in hoe zijn opleiding als werktuigbouwkundig ingenieur hem beïnvloedde tot het ontwikkelen van een karakteristieke vorm van mobiele en kinetische sculptuur die hem tot een van de meest fascinerende en invloedrijke figuren van het modernisme maakte.
Alle afbeeldingen worden uitsluitend ter illustratie gebruikt.