Mount Vesuvius, na zachodnim wybrzeżu Włoch, jest jedynym aktywnym wulkanem na kontynencie europejskim. Najbardziej znany jest z erupcji w 79 r. n.e., która zniszczyła miasta Pompeje i Herkulanum, ale Wezuwiusz wybuchał ponad 50 razy.
Wezuwiusz fakty
Wezuwiusz w 2013 roku miał wysokość 4 203 stóp (1 281 metrów). Po każdej erupcji rozmiar stożka zmienia się, zgodnie z Encyklopedią Britannica. Wulkan posiada również półokrągły grzbiet zwany Mount Somma, który wznosi się na wysokość 3,714 stóp (1,132 m). Dolina pomiędzy stożkiem a Górą Somma nosi nazwę Valle del Gigante lub Dolina Olbrzyma.
Wulkan Wezuwiusz jest uważany za jeden z najniebezpieczniejszych wulkanów na świecie ze względu na jego bliskość do miasta Neapol i okolicznych miast na pobliskich zboczach.
Wulkan jest sklasyfikowany jako złożony wulkan stratowulkan, ponieważ jego erupcje zazwyczaj obejmują erupcje wybuchowe, jak również przepływy piroklastyczne. Przepływy piroklastyczne to gęsta mieszanka gorących bloków lawy, pumeksu, popiołu i gazu wulkanicznego, według amerykańskiej Służby Geologicznej. Wezuwiusz i inne włoskie wulkany, takie jak Campi Flegrei i Stromboli, są częścią łuku wulkanicznego Kampanii. Łuk Kampanii siedzi na granicy tektonicznej, gdzie płyta afrykańska jest subdukowana pod płytą euroazjatycką.
Pod Wezuwiuszem naukowcy wykryli rozdarcie w płycie afrykańskiej. To „okno płytowe” pozwala ciepłu z warstwy płaszcza Ziemi topić skały płyty afrykańskiej budując ciśnienie, które powoduje gwałtowne erupcje wybuchowe. W przeszłości Wezuwiusz miał około 20-letni cykl erupcyjny, ale ostatnia poważna erupcja miała miejsce w 1944 r.
Pompeje
Według historii Wezuwiusz zniszczył miasto Pompeje, miasto na południe od Rzymu, w 79 r. n.e. w ciągu około 25 godzin. Ponieważ miasto zostało tak szybko pogrzebane przez popiół wulkaniczny, miejsce to jest dobrze zachowaną migawką życia w rzymskim mieście. Istnieje również szczegółowa relacja z katastrofy zapisana przez Pliniusza Młodszego, który przeprowadził wywiad z ocalałymi i zapisał wydarzenia w liście do swojego przyjaciela Tacyta.
Pompeje zostały założone w 600 r. p.n.e. i powoli dochodziły do siebie po poważnym trzęsieniu ziemi, które wstrząsnęło miastem w lutym 62 r. n.e.. Płytkie trzęsienie ziemi, powstałe pod Wezuwiuszem, spowodowało poważne szkody w źródłach i rurociągach, które dostarczały wodę do miasta. Trwała odbudowa kilku świątyń i budynków publicznych. Historyk Seneka zapisał, że trzęsienie trwało kilka dni i przed ustąpieniem poważnie uszkodziło miasto Herkulanum, a także wyrządziło niewielkie szkody w Neapolu. Po tym wielkim trzęsieniu ziemi nastąpiło kilka mniejszych wstrząsów w ciągu następnych lat.
Ponieważ aktywność sejsmiczna była tak powszechna w tym rejonie, obywatele nie zwrócili na nią uwagi na początku sierpnia 79 roku, kiedy to kilka trzęsień ziemi wstrząsnęło ziemią pod Herkulanum i Pompejami. Ludzie nie byli przygotowani na eksplozję, która miała miejsce krótko po południu 24 sierpnia. Około 2 000 mieszkańców przeżyło pierwszy wybuch.
Pliny Starszy, rzymski pisarz, opisał potężną chmurę gruzu. „Przypominała ona sosnę (śródziemnomorską) bardziej niż jakiekolwiek inne drzewo. Jak bardzo wysokie drzewo, chmura sięgała wysoko i rozszerzała się w różnych gałęziach … czasem białych, czasem ciemnych i poplamionych przez utrzymujący się piasek i popiół.” W Pompejach popiół zablokował słońce do godziny 13.00, a ludzie próbowali usunąć ciężki popiół z dachów, ponieważ spadał on w tempie około 6 cali (15 centymetrów) na godzinę.
Krótko po północy, ściana wulkanicznego błota pochłonęła miasto Herkulanum, zatapiając miasto, gdy jego mieszkańcy uciekali w kierunku Pompei. Około 6:30 rano następnego dnia, żarząca się chmura gazów wulkanicznych i gruzu stoczyła się po zboczach Wezuwiusza i ogarnęła miasto Pompeje. Większość ofiar zmarła natychmiast, gdyż przegrzane powietrze spaliło ich płuca i skurczyło mięśnie, pozostawiając ciała w pozycji półzwiniętej, które szybko zostały zasypane popiołem i w ten sposób zachowane w szczegółach przez setki lat.
Daleko w Misenum, około 13 mil (21 kilometrów) od Pompei, Pliniusz Młodszy, 18-letni siostrzeniec Pliniusza Starszego, i jego matka dołączyli do innych uchodźców uciekających przed trzęsieniami ziemi wstrząsającymi ich miastem. Zauważyli, że „morze cofa się, jakby popychane przez trzęsienia ziemi”. Prawdopodobnie było to spowodowane przez tsunami w kulminacyjnym momencie erupcji, co daje nam ramy czasowe dla zapisu historycznego. Pliniusz pisze o „czarnych i strasznych chmurach, poprzecinanych sinymi kształtami ognistego wiatru”. Opisuje ludzi sapiących i dyszących z powodu tego wiatru; tego samego, który skazał na zagładę mieszkańców Pompei.
Uważa się, że około 30 000 ludzi zginęło w wyniku erupcji Wezuwiusza w 79 r.
Erupcja II wojny światowej
17 marca 1944 r. rozpoczęła się trwająca dwa tygodnie erupcja lawy ze szczytu Wezuwiusza. W artykule magazynu Life, Giuseppe Imbo, dyrektor Obserwatorium Wezuwiusza, jest cytowany jako mówiący: „Cudowna rzecz, mój Wezuwiuszu. Pokrywa ziemię cennym popiołem, który sprawia, że ziemia jest żyzna, rosną winogrona i wino. To dlatego po każdej erupcji ludzie odbudowują swoje domy na zboczach wulkanu. Dlatego nazywają zbocza Wezuwiusza compania felix – szczęśliwą ziemią.”
Podczas erupcji żołnierze i lotnicy z 340 Grupy Bombowej stacjonowali na lotnisku w Pompejach, zaledwie kilka mil od podstawy wulkanu. Dzienniki odnotowują niesamowite widoki i dźwięki, których byli świadkami podczas tej ostatniej dużej erupcji. Strażnicy nosili skórzane kurtki i hełmy typu „stalowy garnek”, aby chronić się przed deszczem gorącego popiołu i drobnych kamieni. Namioty zawaliły się lub zapaliły, gdy nawiewano na nie gorący żużel.
Sgt. Robert F. McRae napisał w swoim dzienniku 20 marca 1944 roku, według Amerykańskiego Instytutu Nauk Geologicznych, „Siedząc w moim namiocie … słyszę w cztero- do dziesięciosekundowych odstępach głośne dudnienie wulkanu w trzecim dniu jego obecnej erupcji. Hałas ten przypomina uderzenia kul do kręgli na olbrzymiej kręgielni. Patrząc dziś w nocy na górę, można by pomyśleć, że świat stanął w płomieniach. Gęsto zachmurzone niebo jarzy się jak nad wielkim pożarem lasu. Jarzy się coraz jaśniej, gdy z krateru wydobywają się nowe strumienie płomieni i lawy. Gdy chmury przesuwają się nad szczytem góry, widać jak płomienie i lawa wystrzeliwują wysoko w niebo, rozlewają się po bokach i spływają czerwonymi strumieniami po zboczach. … Dziś szacuje się, że ścieżka stopionej lawy 1 mila długości, pół mili szerokości i 8 stóp głębokości toczy się w dół góry. Miasta na zboczach przygotowują się do ewakuacji. Nasza lokalizacja jest, jak się wydaje, bezpieczna. W każdym razie nikt tutaj, ani władze cywilne, ani wojskowe, nie wydaje się zbytnio zaniepokojony. Lawa nie zaczęła jeszcze spływać z tej strony góry, ale płynie z drugiej strony w kierunku Neapolu.”
22 marca zostali zmuszeni do ewakuacji, pozostawiając za sobą 88 samolotów alianckich. Po ustąpieniu wulkanu, powrócono 30 marca, aby stwierdzić, że samoloty były całkowicie stracone. Silniki były zatkane popiołem, panele kontrolne były bezużytecznymi plątaninami skręconego drutu, w kadłubach były dziury od lecących skał lub popiół spowodował, że stały się nieprzezroczyste.
Jeden lotnik z 489 Dywizjonu Bombowego skarżył się w swoim dzienniku, gdy Axis Sally nadała audycję radiową poświęconą „ocalałym” z erupcji Wezuwiusza (w rzeczywistości najpoważniejszą ofiarą w ludziach był nadgarstek skręcony podczas ewakuacji). Powiedziała całej Europie, że „pułkownik Wezuwiusz” zniszczył ich wszystkich. Pamiętnikarz był słusznie dumny z pracy, jaką wykonał ze swoimi kolegami w czasie rekonwalescencji. Do 15 kwietnia samoloty zostały zastąpione i 340 Grupa Bombowa była w pełni sił i gotowa do wykonywania misji z nowej bazy.
Chociaż żaden żołnierz nie zginął, 26 włoskich cywilów zmarło, a prawie 12 000 zostało przesiedlonych w wyniku erupcji w 1944 roku, według Amerykańskiego Instytutu Nauk Geologicznych.
Stan obecny
Od 1944 roku w regionie wokół Wezuwiusza miały miejsce setki mniejszych trzęsień ziemi. Najpoważniejsze trzęsienie ziemi wstrząsnęło Neapolem w październiku 1999 roku. Trzęsienie o magnitudzie 3,6 było odczuwalne aż 15 mil (24 km) od podstawy wulkanu i miało taką samą siłę jak trzęsienie, które wystąpiło 17 lat przed ostatnią naprawdę poważną eksplozją, która zdewastowała Neapol w 1631 roku.
W 2016 roku wykopaliska na obrzeżach Pompei ujawniły więcej ofiar erupcji wulkanu. Archeolodzy odkryli szczątki czterech osób, w tym jednej nastoletniej dziewczyny, w ruinach sklepu, zgodnie z oświadczeniem Soprintendenza Pompei, włoskiego organu odpowiedzialnego za zarządzanie starożytnym miejscem.
Dodatkowe raportowanie przez Alinę Bradford, Live Science contributor
.