Lud Kongo

Rozmieszczenie ludu Kongo w Afryce (ok.)

Dawne dzieje ludu Kongo są trudne do ustalenia. Region ten jest blisko Afryki Wschodniej, uważany za klucz do prehistorycznych migracji ludzi. Ta geograficzna bliskość, stwierdza Jan Vansina, sugeruje, że region rzeki Kongo, będący domem ludu Kongo, był zaludniony tysiące lat temu. Starożytne dowody archeologiczne związane z ludem Kongo nie zostały odnalezione, a glottochronologia – czyli szacowanie chronologii grup etnicznych na podstawie ewolucji języka – została zastosowana w odniesieniu do Kongo. Na tej podstawie jest prawdopodobne, że język Kongo i język Gabon-Congo rozdzieliły się około 950 r. p.n.e.

Najwcześniejsze dowody archeologiczne pochodzą z Tchissanga (obecnie część współczesnej Republiki Konga), miejsca datowanego na około 600 r. p.n.e. Jednak miejsce to nie dowodzi, która grupa etniczna była zamieszkała w tym czasie. Ludzie Kongo osiedlili się na tym terenie na długo przed V wiekiem naszej ery, zapoczątkowali społeczeństwo, które wykorzystywało różnorodne i bogate zasoby regionu i rozwinęło metody uprawy roli. Według Jamesa Denbowa, złożoność społeczna została prawdopodobnie osiągnięta w drugim wieku naszej ery.

Według Vansina małe królestwa i księstwa Kongo pojawiły się w obecnym regionie do 1200 roku naszej ery, ale udokumentowana historia tego okresu ludu Kongo, jeśli istniała, nie przetrwała do czasów współczesnych. Szczegółowy i obszerny opis ludu Kongo, który żył w pobliżu atlantyckich portów regionu, jako wyrafinowanej kultury, języka i infrastruktury, pojawia się w XV wieku, napisany przez portugalskich odkrywców. Późniejsze prace antropologiczne na temat Kongo z tego regionu pochodzą od pisarzy epoki kolonialnej, szczególnie Francuzów i Belgów (Loango, Vungu i Dolina Niari), ale i one są ograniczone i nie wyczerpują wszystkich ludów Kongo. Dowody sugerują, stwierdza Vansina, że ludzie Kongo były zaawansowane w ich kulturze i systemów społeczno-politycznych z wielu królestw na długo przed przybyciem pierwszych statków portugalskich w późnym 15 wieku.

Królestwo KongoEdit

Mapa Angoli pokazująca większościowe grupy etniczne (obszar Bakongo jest na północy, ciemnozielony).

Kongo tradycja ustna sugeruje, że Królestwo Kongo powstało przed XIV wiekiem i w XIII wieku. Królestwo było wzorowane nie na dziedzicznej sukcesji, jak to było powszechne w Europie, ale oparte na wyborze przez szlachtę dworską spośród ludu Kongo. Wymagało to od króla zdobycia legitymizacji poprzez proces uznawania swoich rówieśników, budowania konsensusu, a także regalii i rytuałów religijnych. Królestwo miało wiele ośrodków handlowych zarówno w pobliżu rzek, jak i w głębi lądu, rozmieszczonych na przestrzeni setek kilometrów i Mbanza Kongo – jego stolicy, która była około 200 kilometrów w głąb lądu od wybrzeża Atlantyku.

Portugalczycy przybyli na wybrzeże Afryki Środkowej na północ od rzeki Kongo, kilka razy między 1472 i 1483 szukając drogi morskiej do Indii, ale nie udało im się znaleźć żadnych portów lub możliwości handlowych. W 1483 roku, na południe od rzeki Kongo znaleźli lud Kongo i Królestwo Kongo, które miało scentralizowany rząd, walutę zwaną nzimbu i rynki, gotowe do nawiązania stosunków handlowych. Portugalczycy znaleźli dobrze rozwiniętą infrastrukturę transportową w głębi lądu od atlantyckiej osady portowej ludu Kongo. Wymiana towarów była łatwa, a ludzie Kongo otwarci na pomysły. Ówczesny król Kongo, o imieniu Nzinga a Nkuwu, rzekomo chętnie przyjął chrześcijaństwo, a podczas chrztu w 1491 r. zmienił imię na João I, imię portugalskie.Około 1450 r. prorok Ne Buela Muanda przepowiedział przybycie Portugalczyków oraz duchowe i fizyczne zniewolenie wielu Bakongo.

Handel między ludźmi Kongo i Portugalczykami przyspieszył następnie do 1500 r.. Królestwo Kongo stało się otwarte na nowych kupców, pozwoliło im osiedlić się na niezamieszkałej pobliskiej wyspie São Tomé i wysłało szlachtę Bakongo by odwiedzała dwór królewski w Portugalii. Poza samym królem, większość szlachty ludu Kongo z zadowoleniem przyjęła wymianę kulturalną, chrześcijańscy misjonarze nawrócili ich na wiarę katolicką, przyjęli portugalskie maniery dworskie i na początku XVI w. Kongo stało się chrześcijańskim królestwem stowarzyszonym z Portugalią.

Początek niewolnictwaEdit

Początkowo lud Kongo wymieniał wykonane przez siebie przedmioty z kości słoniowej i miedzi na luksusowe towary portugalskie. Jednak po 1500 r. Portugalczycy mieli niewielki popyt na kość słoniową i miedź, w zamian żądali niewolników. Osiadli na Wyspach Świętego Tomasza Portugalczycy potrzebowali niewolników do pracy na plantacjach trzciny cukrowej, więc najpierw kupowali siłę roboczą. Wkrótce potem zaczęli porywać ludzi ze społeczności Kongo, a po 1514 r. prowokowali kampanie wojskowe w pobliskich regionach Afryki, aby zdobyć niewolników. Wraz z tą zmianą w relacjach portugalsko-kongijskich, pod wpływem Portugalczyków zmienił się system sukcesji w królestwie Kongo i w 1509 r., zamiast zwyczajowych wyborów wśród szlachty, dziedziczna sukcesja w stylu europejskim doprowadziła do tego, że afrykański król Afonso I zastąpił swojego ojca, który teraz nazywał się João I. Porywacze niewolników i ich wywóz spowodowały poważne zaburzenia społeczne wśród ludu Kongo, a król Kongo Afonso I pisał listy do króla Portugalii protestując przeciwko tym praktykom. W końcu uległ żądaniom i zgodził się na eksport tych, którzy chętnie zgodzili się na niewolnictwo, i to za opłatą za każdego niewolnika. Portugalczycy pozyskiwali od 2.000 do 3.000 niewolników rocznie przez kilka lat, od 1520 roku, praktyka ta zapoczątkowała historię eksportu niewolników przez lud Kongo. Jednak ta podaż była daleka od popytu na niewolników i pieniędzy, które właściciele niewolników byli skłonni zapłacić.

Portugalscy operatorzy zwrócili się do kupców na granicach królestwa Kongo, takich jak Malebo Pool i zaoferowali luksusowe towary w zamian za schwytanych niewolników. To stworzyło, stwierdza Jan Vansina, zachętę do konfliktów granicznych i szlaków karawan niewolników, z innych grup etnicznych i różnych części Afryki, w których uczestniczyli ludzie Kongo i kupcy. W późniejszym okresie nasiliły się najazdy niewolników i handel zniewolonymi ludźmi, a w latach 60-tych XV w. portugalscy handlarze chwytali i eksportowali do obu Ameryk ponad 7000 niewolników rocznie. Lud Kongo i sąsiednie grupy etniczne odpowiedziały przemocą i atakami, takimi jak inwazja Jaga z 1568 roku, która przetoczyła się przez ziemie Kongo, spaliła portugalskie kościoły i zaatakowała stolicę, prawie kończąc Królestwo Kongo. Lud Kongo stworzył również pieśni, aby ostrzec się przed przybyciem Portugalczyków, jedną ze słynnych pieśni jest ” Malele ” (tłumaczenie: „Tragedia”, pieśń obecna wśród 17 pieśni Kongo śpiewanych przez rodzinę Massembo z Gwadelupy podczas Grap a Kongo ). Portugalczycy sprowadzili wojsko i broń, aby wesprzeć Królestwo Kongo, i po latach walk, wspólnie pokonali atak. Ta wojna nieoczekiwanie doprowadziła do zalewu jeńców, którzy rzucili wyzwanie szlachcie i kupcom z Kongo, a porty przybrzeżne zostały zalane „jeńcami wojennymi zamienionymi w niewolników”. Innym efektem tej wieloletniej przemocy było uzależnienie króla Kongo od portugalskiej ochrony, a także dehumanizacja Afrykanów, w tym zbuntowanych Kongo, jako ludożerczych pogańskich barbarzyńców z „królestwa Jaga”. Ta karykatura Afrykańczyków i ich dehumanizacja była głośna i dobrze opublikowana przez handlarzy niewolników, misjonarzy i portugalskich historyków epoki kolonialnej, co pomogło moralnie usprawiedliwić masowy handel niewolnikami.

Mapa Konga z 1595 roku, wydrukowana w 1630 roku. Na mapie podkreślono rzeki i portugalskie kościoły. Zaznacza stolicę ludu Kongo jako Citta de São Salvador.

Nowocześni badacze, tacy jak Estevam Thompson, sugerują, że wojna była odpowiedzią ludu Kongo i innych grup etnicznych na skradzione dzieci i rozbite rodziny z rosnącego niewolnictwa, ponieważ nie ma dowodów na to, że jakiekolwiek „królestwo Jaga” kiedykolwiek istniało, i nie ma dowodów na poparcie innych pokrewnych roszczeń domniemanych w zapisach z tamtej epoki. Jednostronna dehumanizacja afrykańskich ludzi w XVI i XVII wieku była fabrykacją i mitem stworzonym przez misjonarzy i handlujących niewolnikami Portugalczyków, aby ukryć ich obraźliwe działania i zamiary, państwo Thompsona i innych uczonych.

Od 1570 roku europejscy handlarze przybyli w dużych ilościach i handel niewolnikami przez terytorium Kongo dramatycznie wzrósł. Osłabione Królestwo Kongo nadal borykało się z wewnętrznymi buntami i przemocą, która wynikała z najazdów i chwytania niewolników, a Portugalczycy w 1575 r. założyli miasto portowe Luanda (obecnie w Angoli) we współpracy z rodziną szlachecką Kongo, aby ułatwić swoją obecność wojskową, operacje afrykańskie i handel niewolnikami. Królestwo Kongo i jego mieszkańcy zakończyli współpracę w latach 60-tych XVI wieku. W 1665 r. armia portugalska najechała królestwo, zabiła króla Kongo, rozwiązała jego armię i zainstalowała w jego miejsce przyjaznego zastępcę.

Mniejsze królestwaEdit

Wojna kongo-portugalska z 1665 r. i zabicie dziedzicznego króla przez portugalskich żołnierzy doprowadziły do politycznej próżni. Królestwo Kongo rozpadło się na mniejsze królestwa, każde kontrolowane przez szlachtę uważaną przez Portugalczyków za przyjazną. Jednym z tych królestw było królestwo Loango. Loango znajdowało się w północnej części, nad rzeką Kongo, w regionie, który na długo przed wojną był już ugruntowaną wspólnotą ludu Kongo. Nowe królestwa powstały w tym okresie, z rozpadających się części na południowym wschodzie i północnym wschodzie starego królestwa Kongo. Stara stolica Kongo zwana Sao Salvador została spalona, zrujnowana i opuszczona w 1678 roku. Rozdrobnione nowe królestwa Kongo kwestionowały wzajemnie swoje granice i prawa, jak również innych nie-kongijskich grup etnicznych graniczących z nimi, co prowadziło do ciągłych wojen i wzajemnych najazdów.

Do ruin Sao Salvador (obecnie w Angoli), wezwanie dziewczyny Kongo do zakończenia wojen, przyciągnęło wielu Kongo na początku 1700 roku.

Wojny między małymi królestwami stworzyły stały dopływ jeńców, który zasilał portugalski popyt na niewolników i zapotrzebowanie małych królestw na dochody rządowe, aby finansować wojny. W 1700 roku, ochrzczona nastoletnia kobieta z Kongo o imieniu Dona Beatriz Kimpa Vita twierdziła, że jest opętana przez świętego Antoniego z Padwy i że odwiedza niebo by rozmawiać z Bogiem. Zaczęła głosić, że Maria i Jezus nie urodzili się w Nazarecie, ale w Afryce, wśród ludu Kongo. Stworzyła ruch wśród ludu Kongo, który historycy nazywają Antonianizmem Kongo.

Dona Beatriz zakwestionowała wojny wyniszczające lud Kongo, poprosiła wszystkich ludzi Kongo, aby zakończyli wojny, które karmiły handel ludźmi, zjednoczyli się pod jednym królem. Przyciągnęła tysiące ludzi z ludu Kongo do ruin ich starej stolicy. Została ogłoszona fałszywą świętą przez portugalskiego króla Kongo Pedro IV, przy wsparciu portugalskich misjonarzy katolickich i włoskich mnichów kapucynów przebywających wówczas na ziemiach Kongo. 22-letnia Dona Beatriz została aresztowana, a następnie spalona żywcem na stosie pod zarzutem bycia czarownicą i heretyczką.

Epoka kolonialnaEdit

Po śmierci Dona Beatriz w 1706 r. i kolejnych trzech latach wojen z pomocą Portugalczyków, Pedro IV był w stanie odzyskać znaczną część dawnego królestwa Kongo. Konflikty trwały jednak jeszcze przez cały XVIII wiek, a popyt na niewolników z Kongo i nie tylko, kierowanych do portów atlantyckich, wciąż rósł. Mimo, że w dokumentach portugalskich cały lud Kongo był technicznie pod jednym władcą, w połowie XVIII wieku nie był już rządzony w ten sposób. Ludzie Kongo byli teraz podzieleni na regiony, z których każdy był kierowany przez rodzinę szlachecką. Chrześcijaństwo znów się rozwijało, budowano nowe kaplice, regularnie odbywały się nabożeństwa, misje różnych sekt chrześcijańskich rozrastały się, a rytuały kościelne stały się częścią królewskiej sukcesji. Nie obyło się bez kryzysów sukcesyjnych, konfliktów po śmierci lokalnego władcy Kongo i sporadycznych zamachów stanu, takich jak ten Andre II przez Henryka III, zazwyczaj zakończonych interwencją Portugalczyków, które trwały do połowy XIX wieku. Po śmierci Henryka III w 1857 roku jego krewni wysuwali konkurencyjne roszczenia do tronu. Jeden z nich, Pedro Elelo, zdobył zaufanie portugalskich wojskowych przeciwko Alvero XIII, zgadzając się zostać wasalem kolonialnej Portugalii. To skutecznie położyło kres wszelkiej suwerenności uznawanej wcześniej, a lud Kongo stał się częścią kolonialnej Portugalii.

Wraz z rosnącym importem chrześcijańskich misjonarzy i dóbr luksusowych, rosło pozyskiwanie i eksport niewolników przez ziemie Kongo. Z ponad 5,6 milionami istot ludzkich porwanych w Afryce Środkowej, a następnie sprzedanych i przewiezionych jako niewolnicy przez ziemie ludu Kongo, byli oni świadkami największego eksportu niewolników z Afryki do obu Ameryk do roku 1867. Według Jana Vansina, „cała gospodarka Angoli i jej instytucje rządowe były oparte na handlu niewolnikami” w XVIII i XIX wieku, aż do momentu, gdy handel niewolnikami został przymusowo zakończony w latach 40-tych XIX wieku. Ten zakaz lukratywnego handlu niewolnikami przez ziemie ludu Kongo spotkał się z ostrym sprzeciwem zarówno Portugalczyków, jak i Luso-Afrykanów (część Portugalczyków, część Afrykanów), stwierdza Vansina. Handel niewolnikami został zastąpiony handlem kością słoniową w latach 50-tych XIX wieku, gdzie starzy właściciele karawan i szlaków zastąpili polowanie na ludzi polowaniem na słonie dla ich kłów z pomocą nie-kongijskich grup etnicznych, takich jak Chokwe, które następnie były eksportowane z pracą ludzi Kongo.

Szwedzcy misjonarze wkroczyli na te tereny w latach 80-tych i 90-tych XIX wieku, nawracając północno-wschodnią część Kongo na protestantyzm na początku XX wieku. Szwedzcy misjonarze, zwłaszcza Karl Laman, zachęcali miejscową ludność do zapisywania swojej historii i zwyczajów w zeszytach, które następnie stały się źródłem słynnej i szeroko cytowanej etnografii Lamana, a ich dialekt stał się dobrze ugruntowany dzięki słownikowi Kikongo autorstwa Lamana.

Rozdrobniony lud Kongo w XIX wieku został zaanektowany przez trzy europejskie imperia kolonialne, podczas Scramble for Africa i Konferencji Berlińskiej, najbardziej na północ wysunięte części trafiły do Francji (obecnie Republika Konga i Gabon), środkowa część wzdłuż rzeki Kongo wraz z dużym śródlądowym obszarem Afryki trafiła do Belgii (obecnie Demokratyczna Republika Konga), a południowe części (obecnie Angola) pozostały przy Portugalii. Ludzie Kongo we wszystkich trzech koloniach (Angola, Republika Konga i Demokratyczna Republika Konga) stali się jedną z najbardziej aktywnych grup etnicznych w wysiłkach dekolonizacji Afryki i pracowali z innymi grupami etnicznymi w Afryce Środkowej, aby pomóc wyzwolić te trzy narody do samodzielnego zarządzania. Regiony Francji i Belgii uzyskały niepodległość w 1960 roku. Niepodległość Angoli nadeszła w 1975 roku. Ludzie Kongo zajmują obecnie wpływowe stanowiska w polityce, administracji i działalności gospodarczej w trzech krajach, w których są najczęściej spotykani.

.