Het woord psychose is waarschijnlijk bekend bij een grote meerderheid van de bevolking, of in ieder geval bij degenen met kennis van psychologie en psychiatrie.
Het is een term die, hoewel hij ongeveer twee eeuwen geleden is ontstaan, vandaag de dag nog steeds wordt gebruikt wanneer wordt verwezen naar bepaalde psychische stoornissen. Veel mensen weten dat het in verband wordt gebracht met schizofrenie en andere ernstige psychische stoornissen.
Dus wat is psychose?
- Gerelateerd artikel: “De 18 soorten geestesziekten”
Psychose: definitie en bijbehorende symptomen
Psychose wordt opgevat als een geheel van psychische stoornissen die ertoe leiden dat de lijder zijn perceptie van de werkelijkheid wijzigt, het contact met de werkelijkheid verliest en ernstige moeilijkheden ondervindt bij het functioneren van waarneming, denken en gedrag.
Het begrip kwam op in de psychoanalytische beweging, verscheen in 1841 en werd populair vanaf 1845. In feite zou in dit laatste jaar de indeling van psychische stoornissen in neurose (van neuropsychologische oorsprong, waarbij het subject moeite heeft zich aan de werkelijkheid aan te passen zonder deze te ontkennen) en psychose (psychiatrisch, waarbij er een breuk is met de werkelijkheid en een mogelijke generatie van een nieuwe werkelijkheid) populair en wijdverbreid worden.
De meest voorkomende en overheersende symptomen bij iemand met een psychose zijn hallucinaties of waarnemingen van stimuli die in werkelijkheid niet bestaan, die elke zintuiglijke waarneming kunnen beïnvloeden, en waanideeën (al dan niet een poging om deze hallucinaties te verklaren).
Het is ook gebruikelijk dat het vermogen om gedachten, woorden en handelingen te coördineren en te organiseren verandert, waardoor het vermogen om logische verbanden te leggen, verloren gaat. Vreemd en ongeorganiseerd gedrag komt voor, en dikwijls is de draad van het discours verloren. Concentratiemoeilijkheden komen vaak voor, evenals stemmingsstoornissen. Agitatie en paniek, of totale onbeweeglijkheid, zijn ook niet ongewoon.
Een ander aspect dat in gedachten moet worden gehouden, is dat bij de meeste psychosen en psychotisch-achtige ervaringen de proefpersoon zich er niet van bewust is dat hij lijdt aan een stoornis: hij is zich uiteraard bewust van wat hij waarneemt, maar meestal ziet hij het in eerste instantie niet als iets dat hij zelf heeft voortgebracht, maar als iets dat werkelijk gebeurt. En het zijn niet louter inbeeldingen: de proefpersoon neemt werkelijk iets waar (hij hoort een stem, merkt dat er insecten door zijn lichaam lopen…), deze waarnemingen komen eenvoudigweg niet overeen met echte prikkels.
Deze stoornissen worden meestal in verband gebracht met het lijden aan een psychische stoornis, hoewel ze ook kunnen ontstaan door een hersenletsel, een organische pathologie (een tumor of infectie bijvoorbeeld) of het gebruik van stoffen (drugs of medicijnen). Maar soms kunnen we ook een soort psychotische symptomen vertonen zonder dat we aan een specifiek probleem hoeven te lijden of bedwelmd hoeven te zijn: er zijn hallucinaties die ontstaan in perioden van veranderd bewustzijn, of het is mogelijk dat verhongering of slaaptekort ze kan opwekken.
De oorzaken van psychose
Psychose zijn complexe stoornissen, die door de geschiedenis heen op vele manieren en door verschillende theoretische stromingen geprobeerd zijn te verklaren. Tot op heden zijn de oorzaken van psychose grotendeels onbekend, waarbij de verklaringen sterk uiteenlopen naar gelang van de psychotische stoornis zelf.
Huidig is de meest verbreide hypothese, van cognitief-gedragsmatige oorsprong, de stress-diathese hypothese, waarin psychotische stoornissen worden beschouwd als het product van de interactie van stressvolle levensfactoren en biologische kwetsbaarheid gegenereerd door genetische overerving en/of problemen afgeleid van het functioneren van de hersenen (zoals een slechte neuronale migratie of de aanwezigheid van fysiologische veranderingen).
Echter moet er rekening mee worden gehouden dat verschillende denkkaders en stromingen verschillende verklaringen hebben geboden. Vanuit de Freudiaanse psychoanalyse bijvoorbeeld, wordt psychose voorgesteld als een ontkenning en vervanging van de werkelijkheid, voortgebracht door de afwezigheid van het vermogen tot primaire verdringing, waarbij het subject deze vervorming van de werkelijkheid nodig heeft om te overleven.
Een andere stroming die heeft geprobeerd een verklaring te bieden is de humanistische, die bijvoorbeeld met het model van de eigenwaarde-kaart voorstelt dat de kern van de stoornis wordt gevonden in angst en kwetsbaarheid voor anti-daden (nederlagen, mislukkingen en situaties waardoor het subject zich schaamt en zichzelf wegcijfert), die er uiteindelijk toe leiden dat het subject zichzelf voor de gek houdt om zichzelf te beschermen en zich geleidelijk aan van de werkelijkheid verwijdert.
Maar zowel dit model als het model gebaseerd op de psychoanalyse worden niet aanvaard door de wetenschappelijke gemeenschap.
Anderzijds moet worden opgemerkt dat er geen consensus bestaat over de vraag of psychose zelf een psychologische of psychiatrische stoornis is die symptomen en problemen in het denken en de interactie met de omgeving veroorzaakt; het kan een reeks gevolgen zijn die worden uitgelokt door een grote verscheidenheid van problemen, zowel biologisch als psychologisch, die onder één naam zijn samengebracht vanwege een oppervlakkige gelijkenis.
Sommige psychotische stoornissen
Psychose is een algemene term die verwijst naar het algemene functioneren van dergelijke stoornissen. Maar in werkelijkheid zijn er een groot aantal verschillende psychopathologieën die in deze categorie vallen. Ook zijn sommige stoornissen die oorspronkelijk als psychotisch werden aangemerkt, later van dit concept losgemaakt. Een voorbeeld is de bipolaire stoornis, vroeger bekend als manisch-depressieve psychose. Hieronder volgen enkele van de belangrijkste psychotische stoornissen.
Schizofrenie
De bekendste en meest prototypische van de psychotische stoornissen, schizofrenie, is een stoornis waarbij hallucinaties, wanen en taalstoornissen veel voorkomen. Ongeorganiseerd gedrag, katatonie, of negatieve symptomen zoals gestoord denken en oordelen kunnen ook voorkomen. Het komt meestal voor in uitbarstingen en veroorzaakt veel moeilijkheden voor de lijder. De symptomen duren ten minste zes maanden en kunnen uiteindelijk leiden tot cognitieve stoornissen.
- Gerelateerd artikel: “Wat is schizofrenie? Symptomen en behandelingen”
Chronische waanstoornis
Een van de belangrijkste psychotische stoornissen, de chronische waanstoornis, wordt gekenmerkt door veranderingen in de gedachte-inhoud, met bizarre en onrealistische overtuigingen die vast blijven staan ondanks bewijs van het tegendeel. In het algemeen, met uitzondering van wat verband houdt met de inhoud van hun waan, handelt het subject normaal en vertoont het geen andere moeilijkheden. De overtuigingen kunnen meer of minder gesystematiseerd zijn, en de proefpersoon is vaak van mening dat het bewijs zijn overtuigingen ondersteunt en negeert de elementen die deze tegenspreken.
Schizofrene stoornis
Dit is een psychotische stoornis die de meeste symptomatologie gemeen heeft met schizofrenie, met uitzondering van het feit dat de duur van de symptomen meer dan een maand maar minder dan zes maanden bedraagt en geen stoornis veroorzaakt.
- Gerelateerd artikel: “Schizofreniforme stoornis: Symptomen, oorzaken en behandeling”
Schizoaffectieve stoornis
Deze stoornis wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van psychotische symptomatologie samen met stemmingsstoornissen zoals depressieve of manische episoden, waarbij de psychotische symptomen ten minste twee weken bestaan in afwezigheid van manische of depressieve episoden (anders zouden we te maken kunnen hebben met een depressieve of bipolaire stoornis met psychotische kenmerken).
Korte reactieve psychose
Mild begin van psychotische verschijnselen als reactie op een stressvolle en traumatische gebeurtenis.
Medische ziektegerelateerde psychotische stoornis
Sommige medische ziekten kunnen uiteindelijk psychotische verschijnselen opwekken door betrokkenheid van zenuwen of hersenen. Dementie, tumoren, auto-immuunproblemen en stofwisselingsstoornissen kunnen de bron zijn van organische psychose.
Psychotische stoornis als gevolg van middelengebruik
Drugs kunnen ook psychotisch-achtige ervaringen opwekken, hetzij op het moment van gebruik, tijdens de intoxicatie of als gevolg van de ontwenning bij verslaafde personen.
Korte psychotische stoornis
Dit is een psychotische stoornis die lijkt op schizofrenie en schizofreniforme stoornis, behalve dat ze in dit geval minder dan een maand duurt.
Occidenteel symptoom bij andere stoornissen
Opgemerkt moet worden dat naast de eigenlijke psychotische stoornissen ook veel andere psychopathologieën enige psychotische elementen kunnen hebben. Dit is het geval bij depressie of bipolaire stoornis, waarbij soms hallucinaties en psychotische verschijnselen kunnen optreden.