Pachacuti

Pachacuti zoals getekend door Guaman Poma

Pachacuti Inca Yupanqui (of Pachacutec) was de negende Sapa Inca (1438 – 1471/1472) van het koninkrijk Cusco, dat hij omvormde tot het rijk Tawantinsuyu. In het Quechua betekent Pachakutiq “Hij die de wereld herschept”. Tijdens zijn bewind groeide Cuzco uit van een gehucht tot een rijk dat kon concurreren met de Chimu en hen uiteindelijk inhaalde. Hij begon een tijdperk van veroveringen dat, binnen drie generaties, de Inca heerschappij uitbreidde van de vallei van Cuzco tot bijna geheel beschaafd Zuid-Amerika. Zijn veroveringen waren zo succesvol dat hij soms “De Napoleon van de Andes” wordt genoemd. Toen Pachacuti in 1471 stierf, strekte het rijk zich uit van Chili in het zuiden tot Ecuador in het noorden, inclusief de moderne landen Peru en Bolivia en het grootste deel van Noord Argentinië.

Pachacuti’s rijk was rijk en goed georganiseerd, met een over het algemeen humane behandeling van zijn volk, inclusief de overwonnenen. Het rijk was echt een federaal systeem. De Spanjaarden hadden slechts acht jaar nodig om de rijkste cultuur van de Amerika’s te vernietigen en te vervangen door een veel minder rechtvaardig systeem. Er is zelfs beweerd dat de Inca regering noch ellende noch werkloosheid toestond, omdat productie, consumptie en demografische verdeling een bijna mathematisch evenwicht bereikten. De belangrijkste erfenis van de beschaving die Pachacuti zozeer heeft opgebouwd, ligt in haar kracht om te inspireren, inclusief die van latere verzetsgroepen in het gebied tegen de Spaanse overheersing.

Geslacht

Pachacuti, zoon van Inca Viracocha, was de vierde van de Hanan dynastie. De naam van zijn vrouw wordt gegeven als Mama Anawarkhi of Coya Anahurque. Hij had twee zonen: Amaru Yupanqui en Tupac Inca Yupanqui. Amaru, de oudste zoon, werd oorspronkelijk gekozen om co-regent en uiteindelijke opvolger te worden. Pachacuti koos later voor Tupac omdat Amaru geen krijger was.

Opvolging

Pachacuti’s voornaam was Cusi Yupanqui en het was niet de bedoeling dat hij zijn vader Inca Viracocha zou opvolgen die zijn broer Urco als kroonprins had aangesteld. Maar midden in een invasie van Cuzco door de Chankas, de traditionele aartsvijanden van de Inca’s, kreeg Pachacuti een uitgelezen kans om zijn talent te tonen. Terwijl zijn vader en broer op de vlucht sloegen, verzamelde Pachacuti het leger en bereidde zich voor op een wanhopige verdediging van zijn vaderland. In de daaropvolgende strijd werden de Chankas zo zwaar verslagen dat volgens de legende zelfs de stenen opstonden om aan Pachacuti’s zijde te vechten. Zo won “De Aardschudder” de steun van zijn volk en de erkenning van zijn vader als kroonprins en gezamenlijke heerser.

De Negende Sapa Inca

Na de dood van zijn vader werd Pachacuti de enige heerser van het Inca rijk. Onmiddellijk begon hij aan een energieke reeks militaire campagnes die de kleine staat rond Cuzco zouden veranderen in een formidabele natie. Deze gebeurtenis, zegt Brundage, “wordt ons in de bronnen gepresenteerd als de meest opvallende gebeurtenis in de hele Inca-geschiedenis – het jaar één, als het ware.” Zijn veroveringen in samenwerking met Tupac Yupanqui (Pachacuti’s zoon en opvolger) waren zo succesvol dat de negende Inca keizer wel eens “Napoleon van de Andes” wordt genoemd. Toen Pachacuti in 1471 stierf, strekte het rijk zich uit van Chili in het zuiden tot Ecuador in het noorden, inclusief de moderne landen Peru en Bolivia en het grootste deel van Noord Argentinië.

Pachacuti reorganiseerde ook het nieuwe rijk, de Tahuantinsuyu of “de verenigde vier provincies”. Volgens zijn systeem waren er vier apos die elk een van de vier provincies (suyu) bestuurden. Onder deze gouverneurs stonden t’oqrikoq, of lokale leiders, die een stad, vallei of mijn bestuurden. Ten tijde van de Spaanse verovering van Peru had elke apo ongeveer 15 t’oqrikoq onder zich, maar we kunnen aannemen dat het er minder waren toen Pachacuti dit systeem voor het eerst organiseerde. Hij stelde ook een afzonderlijke commandostructuur in voor het leger en het priesterschap om een systeem van checks and balances op te zetten.

Pachacuti stuurde spionnen naar gebieden die hij in zijn rijk wilde hebben. Hun taak was om inlichtingenrapporten terug te sturen over hun politieke organisatie, militaire macht en rijkdom. Pachacuti communiceerde dan met de leiders van deze landen, en prees de voordelen van toetreding tot zijn rijk. Hij bood hen luxegoederen aan, zoals textiel van hoge kwaliteit, en beloofde hen dat zij materieel rijker zouden worden als onderworpen heersers van de Inca’s. De meesten aanvaardden zijn heerschappij als een voldongen feit en legden zich er vreedzaam bij neer, zodat militaire verovering niet nodig was. Er is enige gelijkenis met de manier waarop de Romeinse keizers dachten dat de mensen hun heerschappij moesten verwelkomen, als brenger van voordelen, goed bestuur en de pax romana. De kinderen van de heerser werden dan naar Cuzco gebracht om onderricht te krijgen in de bestuurssystemen van de Inca’s voordat zij terugkeerden om hun geboortegrond te regeren. Zo konden de Inca’s de kinderen van de voormalige heerser indoctrineren in de Inca adel, en met wat geluk hun dochters uithuwelijken aan families in verschillende uithoeken van het rijk.

Standbeeld van Pachacuti in Machupicchu Pueblo in Peru.

Pachacuti herbouwde een groot deel van Cuzco en ontwierp het om te voldoen aan de behoeften van een keizerlijke stad, en inderdaad als een vertegenwoordiging van het keizerrijk. Er was een sector van de stad voor elke suyu, gecentreerd op de weg die naar die provincie leidde; edelen en immigranten woonden in de sector die overeenkwam met hun herkomst. Elke sector was verder verdeeld in gebieden voor de hanan (hogere) en hurin (lagere) rijken. De Inca en zijn familie woonden in het centrum; het meest prestigieuze gebied. Veel van de bekendste monumenten rond Cuzco, zoals de grote zonnetempel van Coricancha of het “fort” van Sacsayhuamán, werden gebouwd tijdens het bewind van Pachacuti.

Ondanks Pachacuti’s politieke en militaire talenten, heeft hij het systeem van het kiezen van de volgende Inca niet verbeterd. Zijn zoon werd de volgende Inca zonder enige bekende betwisting nadat Pachacuti in 1471 stierf ten gevolge van een terminale ziekte, maar in de volgende generaties moest de volgende Inca de controle over het rijk verwerven door voldoende steun te verwerven van de apos, het priesterschap en het leger om ofwel een burgeroorlog te winnen ofwel iemand anders te intimideren om te proberen de controle over het rijk te verwerven. Van Pachacuti wordt ook gezegd dat hij honderdduizenden mensen uit hun woonplaatsen heeft verdreven en zich opnieuw heeft gevestigd in de meest afgelegen hoeken van zijn rijk. Deze gedwongen kolonisten werden mitimaes genoemd en vertegenwoordigden de laagste plaats op de sociale ladder van de Inca’s.

In veel opzichten echter werden de mensen en hun heersers, eenmaal onderworpen, met respect behandeld. Heersers werden vaak op hun post gelaten; de culturen van hun onderdanen werden geassimileerd, niet vernietigd.

Machu Picchu dateert vermoedelijk uit de tijd van Pachacuti.

Pachacuti was een dichter en auteur van de Heilige Hymnen van de Situa.

1438 C.E.

1463 C.E.

1493 C.E.

Legacy

Een gezicht op Machu Picchu, “de verloren stad van de Inca’s,” die mogelijk door Pachacuti als toevluchtsoord is gebouwd.

Pachacuti wordt in het moderne Peru als een soort nationale held beschouwd. Tijdens de kandidaat voor de presidentsverkiezingen van 2000 gaf de mestizo indiaanse bevolking Alejandro Toledo de bijnaam Pachacuti. De traditie prijst zijn “patriottisme” en zijn “vroomheid” en “de onbekwaamheid van de zittende koning”. Hij wordt vaak beschreven als een “verlicht heerser.”

Toen de Spaanse veroveraars arriveerden en begonnen met hun verovering van het rijk dat Pachacuti zozeer tot stand had gebracht, zagen de Spanjaarden weinig of geen reden om alles wat zij in de Inca-beschaving aantroffen te bewaren. Zij plunderden de rijkdommen en lieten de beschaving in puin achter. Het verfijnde wegen- en communicatiesysteem en het bestuur van de beschaving waren geen geringe prestaties. Ze waren begerig naar de rijkdom, die er in fabelachtige proporties was, niet naar de cultuur. Maar door het voortbestaan van de taal en van enkele overgebleven sporen van de cultuur, werd de beschaving niet volledig vernietigd. De grote en relatief humane beschaving van de Inca’s is een inspirerende erfenis, die berust op het menselijk vermogen om zich voor te stellen dat er ooit zo’n fabelachtig rijke, goed geordende, en over het algemeen humane samenleving bestond, hoog in de Andesheuvels.

Noten

• Bingham, Hiram. Inca Land: Explorations in the Highlands of Peru. Boston, MA: Houghton Mifflin, 1922. Dodo Press, 2009. ISBN 978-1409990055
• Brundage, Burr Cartwright. Het rijk van de Inca’s. Norman, OK: University of Oklahoma Press, 1985. ISBN 97806119243.
• Curl, John trans. Sacred Hymns of the Situa. red-coral.net. Retrieved October 25, 2008.
• MacCormack, Sabine. Op de vleugels van de tijd: Rome, de Inca’s, Spanje en Peru. Princeton, NJ: Princeton University Press, 2007. ISBN 9780691126746
• Rostworowski, Maria. “Inca Succession.” The Incas. Retrieved October 25, 2008.
• Sarmiento de Gamboa, Pedro, Brian S. Bauer, and Vania Smith. De geschiedenis van de Inca’s. Austin, TX: University of Texas Press, 2007. ISBN 978-1463688653