De Habsburgse kaak en de kosten van koninklijke inteelt

Leer over de Habsburgse kaak en de slopende kosten van ongebreidelde, decennialange incest onder Europa’s machtigste koninklijke families.

Huwelijken tussen biologische verwanten waren tot ver in de vorige eeuw gebruikelijk in de heersende huizen van Europa (koningin Elizabeth II trouwde zelfs met haar achterneef), maar de Spaanse Habsburgers maakten er een bijzonder gevaarlijke gewoonte van. In feite waren negen van de in totaal 11 huwelijken die tussen hen plaatsvonden gedurende de 184 jaar dat zij over Spanje heersten, van 1516 tot 1700, incestueus.

Moderne onderzoekers beweren zelfs dat generaties van inteelt onder de Spaanse Habsburgers resulteerden in de beruchte “Habsburgse kaak” misvorming en uiteindelijk hun ondergang veroorzaakten. Door incest verslechterde de genetische lijn van de familie geleidelijk totdat Karel II, de laatste mannelijke erfgenaam, fysiek niet meer in staat was kinderen voort te brengen, waarmee een einde kwam aan de Habsburgse heerschappij.

Wat is de Habsburgse kaak?

Maar terwijl de lijn intact was, zorgde deze inteelt ervoor dat deze koninklijke familie een aantal eigenaardige lichamelijke kenmerken vertoonde, met name een die bekend staat als de Habsburgse kaak. De meest in het oog springende indicator van de inteelt van de familie, de Habsburgse kaak is wat artsen mandibulair prognathisme noemen.

Deze aandoening wordt gekenmerkt door een uitsteeksel van de onderkaak tot het punt dat het aanzienlijk groter is dan de bovenkaak en creëert een onderbeet die soms zo erg is dat het kan interfereren met uw spraak en het moeilijk maakt om uw mond volledig te sluiten.

Toen de eerste Spaanse Habsburgse heerser, Karel V, in 1516 in Spanje aankwam, kon hij zijn mond niet volledig sluiten vanwege zijn Habsburgse kaak. Naar verluidt schreeuwde een brutale boer tegen hem: “Majesteit, houd uw mond! De vliegen van dit land zijn zeer brutaal.”

Het Huis van Habsburg

Hun heerschappij in Spanje mag dan officieel zijn begonnen in 1516, maar de Habsburgers, oorspronkelijk van Duitse en Oostenrijkse afkomst, hadden al sinds de 13e eeuw de touwtjes in handen in verschillende regio’s van Europa. Hun Spaanse heerschappij werd in gang gezet toen de Habsburgse heerser Filips I van Bourgondië (met inbegrip van stukken van het huidige Luxemburg, België, Frankrijk en Nederland) in 1496 trouwde met Joanna van Castilië, de vrouwelijke troonopvolgster van wat nu een groot deel van Spanje is.

Na een decennium van politiek getouwtrek en schermutselingen met concurrenten om de macht in Spanje, besteeg Filips I de troon van Castilië in 1506, zes jaar na te zijn verwekt door Karel V, die zelf de Spaanse troon besteeg in 1516.

Zoals deze Spaanse Habsburgers zelf de kroon door huwelijk hadden verkregen, wisten zij echter dat deze op dezelfde manier gemakkelijk uit hun handen zou vallen. In hun vastberadenheid om de Spaanse monarchie binnen de familie te houden, begonnen zij koninklijke echtgenoten alleen binnen hun eigen familie te zoeken.

De kosten van generaties inteelt

Naast het verzekeren dat de troon in de greep van de Habsburgers bleef, had deze inteelt ook onbedoelde gevolgen die uiteindelijk tot de ondergang van de dynastie zouden leiden. Het was niet alleen de kroon die van generatie op generatie werd doorgegeven, maar ook een reeks genen die geboorteafwijkingen veroorzaakten.

Incestueuze huwelijken zijn niet alleen sociaal en cultureel taboe, maar zijn ook schadelijk omdat ze leiden tot hogere percentages miskramen, doodgeboorten en neonatale sterfgevallen (slechts de helft van de Habsburgse kinderen overleefde de leeftijd van 10 jaar, vergeleken met het overlevingspercentage van 80 procent van kinderen uit andere Spaanse families uit dezelfde periode).

Huwelijken tussen naaste familieleden vergroten ook de kans dat schadelijke recessieve genen – die normaal gesproken zouden uitsterven dankzij gezonde dominante genen van niet-verwante ouders – doorgegeven blijven worden (Koningin Victoria van het Verenigd Koninkrijk verspreidde onbewust de recessieve hemofilie over het hele continent dankzij het voortdurende hertrouwen van de Europese koninklijke families).

Bij de Habsburgers was de bekendste eigenschap die werd doorgegeven de Habsburgse kaak.

Royals Affected By The Habsburg Jaw

Een van de beroemdste Habsburgers (niet van de Spaanse Habsburgers, echter) slaagde er ook niet helemaal in om de familietrek te ontwijken: Marie Antoinette van Frankrijk, hoewel befaamd knap, had “een vooruitstekende onderlip” waardoor het leek alsof ze voortdurend pruilde.

Maar Marie Antoinette kwam er gemakkelijk vanaf vergeleken met de laatste Habsburgse heerser van Spanje, die in 1665 de troon besteeg.

The End Of The Line

Betiteld als El Hechizado (“de behekste”), had Karel II van Spanje een onderkaak die zo uitgesproken was dat hij moeite had met eten en spreken. Naast zijn Habsburgse kaak was de koning klein, zwak, impotent, mentaal gehandicapt, leed hij aan talrijke darmproblemen en sprak hij zelfs niet tot hij vier jaar oud was. Een Franse ambassadeur die op zoek was naar een huwelijk schreef: “De katholieke koning is zo lelijk dat hij angst inboezemt en er ziek uitziet.”

De vader van Karel II, Filips IV, was getrouwd met de dochter van zijn eigen zuster, een gevaarlijk nauwe band die hem zowel tot vader als oudoom van Karel maakte. Door de eeuwenlange consanguine huwelijken die tot de geboorte van de uiteindelijke erfgenaam leidden, hebben moderne onderzoekers vastgesteld dat de inteeltcoëfficiënt (de kans dat iemand twee identieke genen heeft als gevolg van de verwantschap tussen de ouders) bijna even hoog was als die van een kind geboren uit een incestueuze relatie.

Charles II, Habsburgse kaak en al, was niet in staat om zelf kinderen voort te brengen; onderzoekers speculeren dat hij ook onvruchtbaar kan zijn geweest. Zijn lichaam begaf het uiteindelijk en hij stierf in 1700 toen hij slechts 38 jaar oud was – de opeenstapeling van twee eeuwen van schadelijke eigenschappen die werden doorgegeven aan een enkel lichaam.

Zij dachten dat macht binnen de familie houden hen sterk zou houden, maar het maakte hen uiteindelijk zwak. De Habsburgers verloren de troon in Spanje juist dankzij het proces waarvan ze hadden gehoopt dat het hen zou behouden.

Modern onderzoek naar de Habsburgse kaak

Want zowel inteelt als de Habsburgse kaak zijn altijd geassocieerd geweest met het Huis Habsburg, er was nog nooit een wetenschappelijke studie geweest die incest onomstotelijk in verband had gebracht met het beruchte gezichtskenmerk van de familie. Maar in december 2019 publiceerden onderzoekers het eerste paper dat aantoont dat incest inderdaad deze beruchte misvorming veroorzaakte.

Volgens hoofdonderzoeker professor Roman Vilas van de Universiteit van Santiago de Compostela:

“De Habsburgse dynastie was een van de meest invloedrijke in Europa, maar werd bekend om inteelt, wat zijn uiteindelijke ondergang was. Wij hebben voor het eerst aangetoond dat er een duidelijk positief verband bestaat tussen inteelt en het uiterlijk van de Habsburgse kaak.”

Vilas en zijn medewerkers hebben hun vaststellingen gedaan door gezichtschirurgen tientallen portretten van Habsburgers te laten onderzoeken om de mate van misvorming van hun kaak te evalueren en vervolgens de stamboom en de genetica te analyseren om te zien of een hogere graad van verwantschap/inteelt onder bepaalde familieleden tot een grotere misvorming bij die mensen leidde. En dat is precies wat de onderzoekers vonden (waarbij Charles II, zoals te verwachten was, een van de hoogste graad van misvorming en verwantschap had).

En daar zullen de bevindingen wellicht niet bij ophouden. Naast de Habsburgse kaak hebben onderzoekers wellicht nog veel meer te bestuderen met betrekking tot deze familie en haar ongewone genetische samenstelling.

“De Habsburgse dynastie dient als een soort menselijk laboratorium voor onderzoekers om dit te doen,” zei Vilas, “omdat het bereik van inteelt zo hoog is.”

Na deze blik op de Habsburgse kaak, ontdek meer over Spanje’s Karel II. Lees daarna over enkele van de beroemdste gevallen van incest in de geschiedenis.