The Triumphal Arches of Rome

Rome heeft geen tekort aan monumenten ter herdenking van militaire overwinningen. Zelfs het Colosseum, gefinancierd met uit Jeruzalem geroofde oorlogsbuit, schreeuwde om Romeins succes en suprematie met de schaal van het bouwwerk en de spektakels die het herbergde.

Vanaf haar vroegste dagen was Rome militaristisch tot in de kern, gedreven tot expansie door existentiële bedreigingen van haar buren. Eerst in Italië, en daarna in het buitenland. Weinig bouwwerken getuigen meer van Rome’s oorlogszuchtige aard dan haar triomfbogen. En dat zoveel triomfbogen door de eeuwen heen zijn geherinterpreteerd en nagebouwd – van de Arc de Triomphe in Parijs tot de Soldiers and Sailors Arch in New York City – spreekt boekdelen over het feit dat deze vorm van culturele expressie niet uniek was voor Rome, maar zich herhaalt in de mensheid.

Wat symboliseerde de Romeinse triomfboog?

De reden dat wij deze bogen ’triomfboog’ noemen, is dat de SPQR (Senaat het Volk van Rome) ze toekende aan zegevierende generaals die naar Rome terugkeerden om hun Triomf te vieren.

Deels religieus, deels propagandistisch, was de Romeinse triomf in wezen een overwinningsparade waarin zegevierende generaals het kostuum van een god droegen en door de stad paradeerden onder het gejuich van de menigte.

Oorlogstaferelen werden geparadeerd, munten werden naar de verzamelden gegooid, en de triomferende generaal, gedragen in een strijdwagen met een slaaf achter zich die hem eraan herinnerde dat hij slechts een sterveling was, ging de Capitolijnse heuvel op om de tempel van Jupiter Optimus Maximus in te wijden.

De vroegste bogen die wij kennen (waarvan er geen enkele bewaard is gebleven) werden opgericht op de Capitolijnse Heuvel en in het Forum Romanum. Zij fungeerden als een soort monumentaal informatiebord, waarop de militaire prestaties van prestigieuze Romeinen uit heden en verleden te zien waren en die mettertijd steeds concurrerender werden. Laten we eens kijken naar enkele van de beroemdste overgebleven bogen van Rome.

Boog van Constantijn

De Boog van Constantijn staat net buiten het Colosseum op de oude route naar het Forum Romanum en is de grootste en meest opvallende overgebleven triomfboog van de stad. Het ontwerp is vergelijkbaar met dat van de Boog van Septimius Severus en hij stond op de Via Sacra (Heilige Weg): de processieroute die zegevierende generaals namen tijdens hun optocht door de stad.

Vanaf het Circus Maximus en onder de Boog van Constantijn door, trokken zij naar het Forum Romanum en de Capitolijnse Heuvel op om offergaven te brengen aan de Tempel van Jupiter, alvorens zich te verspreiden voor de banketten, spelen en andere feestelijke gebeurtenissen van de dag.

De senaat wijdde de boog in 315 n. Chr. in ter herinnering aan de overwinning van Constantijn op zijn rivaal Maxentius in de Slag bij de Milvische Brug drie jaar eerder. Interessant is dat Maxentius niet wordt genoemd, hoewel de boog oorspronkelijk aan hem gewijd kan zijn geweest. Daar zijn twee redenen voor: ten eerste was het geen goed gezicht voor Romeinen om overwinningen op mede-Romeinen te monumentaliseren. Ten tweede voerde Constantijn wat wij damnatio memoriae – de verdoemenis van de herinnering – noemen uit op Maxentius in een poging om elk spoor van zijn bestaan uit te wissen. Het feit dat we vandaag de dag nog steeds over hem praten, toont aan dat hij in deze poging is mislukt.

Op de boog zijn geen scènes van de Slag bij de Milviaanse Brug te zien. Maar als u de Rafaëlkamers van het Vaticaan bezoekt, kunt u een veel later fresco zien, uitgevoerd door leerlingen van Rafaël, dat dit belangrijke moment in de Romeinse geschiedenis afbeeldt. En het belang ervan kan niet genoeg worden benadrukt – want als Constantijn Maxentius niet had verslagen bij de Milviaanse brug, dan zou het Christendom misschien nooit wortel hebben geschoten en de dominante godsdienst zijn geworden van het Romeinse Rijk en – daaruit voortvloeiend – van de wereld van vandaag.

Hoewel wij het de Boog van Constantijn noemen, kan het monument nauwkeuriger worden omschreven als een keizerlijke collage die materiaal recupereert van de monumenten van verschillende vorige keizers, waaronder Trajanus, Hadrianus (die het Pantheon bouwde), en Marcus Aurelius (wiens ruiterstandbeeld in het midden van de Capitolijnse Musea staat).

De Boog van Constantijn is ontdaan van de kleur en de standbeelden die hem ooit sierden, en is een omhulsel van zijn vroegere zelf. Ooit gesteund door gele Korinthische zuilen van Numidisch marmer en rood, groen en paars porfier dat de friezen en standbeelden bovenop versierde, zou de Boog van Constantijn in zijn hoogtijdagen net zo’n blikvanger zijn geweest als het Colosseum zelf.

Tijdens de Middeleeuwen werd de Boog van Constantijn, net als veel andere Romeinse monumenten waaronder het Colosseum, opgenomen in de vestingwerken van een van de belangrijkste aristocratische families van Rome. De familie in kwestie waren de Frangipani, die in de 12e eeuw ook het Colosseum versterkten en van wie, volgens Boccaccio, Dante afstamde. In de 15e eeuw hadden zij de controle over de boog echter uit handen gegeven. Pas in het begin van de jaren 2000 werd het monument gerestaureerd.

→Bezoek de Boog van Constantijn, het Colosseum en het Forum Romanum

Boog van Titus

De Boog van Titus, die aan de ingang van het Forum Romanum staat, werd opgericht na de vroegtijdige dood van keizer Titus in 81 na Christus. Hij werd waarschijnlijk gewijd door Titus’ broer en opvolger, Domitianus, wiens nalatenschap in Rome onder meer het circus onder Piazza Navona en het keizerlijk paleis op de Palatijnheuvel omvat.

We weten dat Titus al was gestorven toen hij werd gewijd, vanwege de inscriptie op de voorkant. Het weggevertje is de verwijzing naar de goddelijke – en dus overleden – Titus, aangezien keizers pas tot goden konden worden uitgeroepen nadat ze van hun sterfelijke spiraal waren geschoven.

De reliëfs binnenin de Boog van Titus vertellen het verhaal van de bouw van het Colosseum. Titus was de keizer die uiteindelijk Jeruzalem veroverde in 70 na Christus na een langdurige oorlog tussen Rome en Judaea. Na de bestorming van de stad plunderden de Romeinen de tempel en namen de schatten mee naar Rome.

Het reliëf rechts toont de triomftocht van Titus in 71 n. Chr. Staande in zijn strijdwagen met zijn soldaten ervoor, wordt hij gekroond door de godin Overwinning (gevleugeld, om haar vluchtige aard weer te geven).

Het linker reliëf toont de buit die uit Jeruzalem is gehaald. Tot de meest herkenbare voorwerpen behoren de menora – de zevenarmige kandelaar die in Exodus (27:21) wordt genoemd als het middelpunt van het joodse ritueel, de Ark (mogelijk van het verbond), een paar gouden trompetten, en de toonbroodtafel.

De Romeinen verpandden deze onschatbare schatten om de bouw van het Colosseum te financieren. Inderdaad, veel van de slaven die aan het amfitheater werden tewerkgesteld, waren slaven uit Israël. De kracht van het verhaal en de symboliek van de Boog van Titus is dus zo groot dat, tot aan de oprichting van de moderne Staat Israël, Joden altijd hebben geweigerd erdoorheen te lopen.

Tijdens de Middeleeuwen werd de boog versterkt – opnieuw door de familie Frangipani – en opgenomen in hun bolwerk. Hij liep daarbij enorme schade op en moest in het begin van de 19e eeuw bijna volledig worden gerestaureerd.

→ Ontdek het oude Rome vanuit Joods perspectief

Boog van Janus

De tweekoppige god Janus mag dan zijn naam hebben gegeven aan de heuvel Janiculum, waarop zijn heiligdom ooit stond, maar het zal u verbazen te weten dat hij niets met deze boog te maken heeft.

Het zou de Boog van Janus Quadrifrons (Janus van de Vier Gezichten) kunnen worden genoemd, maar deze naam is alleen ontstaan vanwege de ongebruikelijke structuur met vier gezichten. In plaats daarvan was het monument, dat in de oostelijke hoek van het Forum Boarium staat, de oude veemarkt van Rome, gewijd aan een zekere tiran-overwinnende keizer.

De ouden vermelden een zekere arcus divi constantini (Boog van de Goddelijke Constantijn) in dit gebied, en aangezien Constantijn in 312 AD bij de Milvische brug zijn overwinning vierde op de “pretendente” keizer Maxentius, kunnen we redelijkerwijs aannemen dat hij de keizer in kwestie was, en dat deze boog ofwel door hem ofwel door zijn zoon Constantijn II werd opgericht.

Zoals de Boog van Constantijn buiten het Colosseum, werd de Boog van Janus gebouwd van spolia (hergebruikt materiaal) ontdaan van andere monumenten. De familie Frangipani maakte er in de Middeleeuwen een fort van (net als het Colosseum en de Boog van Constantijn) en de boog bleef als zodanig tot de 18e eeuw.

In zijn recente geschiedenis werd de Boog van Janus op 27 juli 1993 overspoeld door een bomaanslag van de Siciliaanse maffia. Om middernacht liet de maffia een autobom ontploffen voor de kerk van San Velabro in Foro, waardoor de structuur van de boog werd beschadigd en de autoriteiten de boog afsloten voor het publiek. Gelukkig – en opmerkelijk – vielen er geen doden.

Geen van de 48 standbeelden die volgens ons ooit in de nissen stonden, zijn bewaard gebleven, evenmin als de oude zolder. Maar als u dichtbij komt, kunt u de vier sluitstenen zien die de meest vereerde goden en godinnen van Rome voorstellen – Juno, Minerva, Ceres en Roma zelf.

→Passeer de Boog van Janus

Boog van Drusus

Een van de jonge, opkomende sterren van het Augustus-tijdperk (31 v.Chr.-14 n.Chr.), Drusus was een van de grootste generaals van het vroege Romeinse Rijk. Hij was de eerste man die de Romeinse legioenen over de Rijn naar Duitsland leidde en veel succes had tegen verschillende Germaanse stammen: hij versloeg onder andere de Sicambri, de Frisii, de Batavi en de Macromanni.

Toen, in 9 v. Chr., viel hij van zijn paard en stierf.

Drusus’ nagedachtenis leefde voort in literatuur en kunstwerken, maar deze boog heeft niets met hem te maken. Archeologen hebben de zogenaamde “Boog van Drusus” gedateerd in het begin van de derde eeuw na Christus en de functie toegeschreven aan het transport van water van een van de Romeinse aquaducten, de Aqua Antoniana, (een aftakking van de Aqua Marcia) naar de Thermen van Caracalla.

Van de oorspronkelijke drie doorgangen van de boog is alleen de middelste tot op heden bewaard gebleven. Als we van het resterende derde deel mogen uitgaan, lijkt het erop dat het hele monument van travertijn is gemaakt en een marmeren bekleding heeft gekregen.

→ Onder de Boog van Drusus door

Boog van Septimius Severus

Oprijzend tussen de Curia (Senaatshuis) en de Rostra aan de voet van de Capitolijnse heuvel, domineert de triomfboog van Septimius Severus het Forum Romanum.

De boog werd in 203 n. Chr. gewijd om het militaire succes van Rome’s eerste Severische keizer te monumentaliseren. Zoals gebruikelijk op Romeinse triomfbogen, bevatte de boog een opschrift waarin de vele titels van de keizer werden opgesomd (Augustus, Pater Patriae, Pontifex Maximus, Proconsul enz.) en waarin werd uitgelegd waarom de Senaat en het Volk van Rome het nodig achtten een boog ter ere van hem te wijden (in dit geval voor het verslaan van de Parthen, het redden van de Republiek en het uitbreiden van het Rijk).

Septimius Severus de eer toekennen dat hij de Republiek heeft gered, is een beetje onoprecht. In werkelijkheid deed de keizer niet veel meer dan het overleven van de politieke gevolgen van de dood van Commodus en het overleven van zijn rivalen Pescennius Niger en Clodius Albinus in hun eigen strijd om de keizerlijke troon door het uitvechten van een burgeroorlog.

Maar ere wie ere toekomt – hij breidde het Rijk uit, pacificeerde de Parthen en nam een groot deel van Syrië op in Romeins gebied.

De Boog van Septimius Severus vertoont een vrij uitgebreid visueel programma. Naast twee afbeeldingen van Mars, de god van de oorlog, een afbeelding van Hercules, verschillende natuurgoden waaronder de vier jaargetijden en de riviergoden, bevat hij de meer profane afbeeldingen van Romeinse legionairs die Parthische gevangenen wegleiden.

Zie je de boog van binnen het Forum Romanum, dan zie je dat de afbeeldingen een uitgebreid verhaal geven van Severus’ veldtochten. Om de chronologie te krijgen moet je van links naar rechts en van onder naar boven gaan.

Eerst zie je het Romeinse leger dat het kamp verlaat, de strijd met de Parthen, keizer Septimius Severus zelf die een opzwepende overwinningsspeech houdt. Dan volgt de bevrijding van Nisbis, de belegering en inname van de stad Edessa, en Severus’ ontvangst onder de bevolking als een god.

We zien dan een nieuwe onderwerping, ditmaal van koning Abgar en de Osroeni, wat leidt tot Severus die opnieuw een toespraak houdt voor het leger. De veldtocht gaat verder, hij valt Seleucia aan, en drijft de Parthen op de vlucht, wat leidt tot de overgave van Seleucia en de onderwerping van Parthië aan de Romeinse overheersing.

Ten slotte valt Severus’ leger Ctesiphon aan – een stad even ten zuiden van het hedendaagse Bagdad – met een belegeringstoren, en na de capitulatie houdt de keizer buiten een laatste toespraak tot zijn zegevierende leger. Je kunt gerust zeggen dat het veel laat zien. Maar wat de Boog van Septimius Severus niet laat zien, is het meest interessant. En wat er niet op te zien is, is keizerszoon Geta.

Liet de troon delen met Severus’ andere zoon, Caracalla, maar Geta werd in 211 door zijn broer vermoord, stervend in de armen van zijn ontredderde moeder. Caracalla voerde vervolgens de damnatio memoriae (verdoemenis van de herinnering) van zijn broer uit, waarbij alle visuele en epigrafische sporen van zijn bestaan werden uitgewist, ook op de boog.

Het feit dat we dit weten toont aan dat zijn inspanningen tevergeefs waren.

→ Verken het Forum Romanum en de Boog van Septimius Severus