Macedonisch ( мaкeдoнcки jaзик, makedonski jazik) behoort tot de Zuid-Slavische groep van de Slavische tak van de Indo-Europese taalfamilie. Zijn naaste verwant is het Bulgaars. De twee talen vormen een continuüm van onderling verstaanbare dialecten.
Status
Macedonisch wordt gesproken door ongeveer 1,3 miljoen mensen in de Republiek Macedonië. Het wordt ook gesproken in de aangrenzende Balkanlanden Albanië, Bulgarije, Griekenland, Hongarije en Slovenië, en in Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, Het totaal aantal inwoners van alle landen samen wordt geschat op 1,4 miljoen (Ethnologue).
De status van het Macedonisch in de landen waar het wordt gesproken is als volgt:
- Republiek Macedonië
Standaard Macedonisch wordt gebruikt in alle gebieden van het openbare en privé-leven, samen met het Servisch. In het basis- en middelbaar onderwijs wordt Macedonisch als onderwijsmedium gebruikt, maar op universitair niveau is er een gebrek aan leerboeken, zodat Servische leerboeken worden gebruikt. - Bulgarije
In Bulgarije wordt Macedonisch als een dialect van het Bulgaars beschouwd. Het is officieel verboden Macedonisch te gebruiken in publicaties. - Griekenland
Macedonisch wordt beschouwd als een dialect van het Grieks, eerder dan als een Slavische taal. Het is verboden op alle gebieden van het openbare leven, met inbegrip van alle vormen van media en onderwijs. - Albanië
Macedonisch wordt niet erkend.
Dialecten
Ethnologue erkent drie variëteiten van Macedonisch:
- Noord-Macedonisch
- Zuidoost-Macedonisch
- West-Macedonisch
Standaard-Macedonisch is gebaseerd op de West-Macedonische variëteit met enkele kenmerken van de Noordelijke variëteit die in Skopje, de hoofdstad van Macedonië, wordt gesproken.
Structuur
Klanksysteem
Klinkers
Macedonisch heeft vijf klinkers. De onbeklemtoonde klinkers worden niet gereduceerd, zoals in veel Slavische talen het geval is.
| Sluiten |
i
|
u
|
|
| Mid |
e
|
o
|
|
| Open |
a
|
Consonanten
Hieronder volgt een tabel van Macedonische medeklinker-fonemen, i.e., klanken die een verschil maken in woordbetekenis. Zoals alle Slavische talen, laat het Macedonisch een verscheidenheid aan medeklinkerclusters toe.
|
Tand, alveolair
|
||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Stoppen |
stemloos
|
p
|
t
|
c
|
k
|
|||
|
stemmend
|
b
|
d
|
ɟ |
g
|
||||
| Fricatieven |
stemloos
|
f
|
s
|
| ʃ |
x
|
||
|
gestemd
|
v
|
z
|
ʒ
|
|||||
| Affricaten |
stemloos
|
tʃ
|
||||||
|
gestemd
|
dz
|
dʒ
|
||||||
| Nasals |
m
|
..
|
n
|
ɲ
|
||||
| Lateralen |
ɫ
|
l
|
||||||
| Rhotische triller |
…
|
r
|
||||||
| Approximanten |
j
|
- /c/, /ɟ/ hebben geen equivalenten in het Engels
- /x/ = ch in Loch
- /ʃ/ =sh in vorm
- /ʒ/ = s in maat
- /tʃ/ = ch in chat
- /dʒ/ = j in jet
- /ɲ/ = n in canyon
- /ɫ/ = ll in vol
- /ɾ/= r in Spaans perro ‘hond’
- /j/ = y in nog
Stress
Stress wordt normaal gesproken op de voorlaatste lettergreep (derde tot de laatste) van het woord gezet.
Grammatica
De grammatica van het Macedonisch lijkt sterk op die van het Bulgaars.
Werkwoorden
- Werkwoorden hebben drie geslachten: mannelijk, vrouwelijk, onzijdig. Het geslacht heeft alleen in het enkelvoud verschillende uitgangen, er is slechts één uitgang voor zelfstandige naamwoorden van alle geslachten in het meervoud.
- Er zijn twee getallen: enkelvoud en meervoud. De meervoudsuitgangen hangen af van de vorm van het zelfstandig naamwoord.
- Zoals het Bulgaars heeft het Macedonisch zijn naamvallen verloren. Er zijn nog enkele overblijfselen van de naamval, en er wordt onderscheid gemaakt tussen levenloze en levenloze zelfstandige naamwoorden in de accusatief, d.w.z. het lijdend voorwerp.
- Macedonisch is de enige Slavische taal die drie definities onderscheidt: ongemarkeerd, benaderend en distaal. Deze worden gemarkeerd door achtervoegsels die aan het eerste zelfstandig naamwoord, het eerste bijvoeglijk naamwoord of het eerste voornaamwoord in de naamwoordzin worden toegevoegd. Hieronder staat een voorbeeld van het ongemarkeerde lidwoord dat als achtervoegsel aan het zelfstandig naamwoord is toegevoegd.
|
Masculien |
Feminien
žena ‘vrouw’ |
Neuter
mesto ‘plaats |
|
| Singular |
gradot
‘de stad’ |
ženata
‘de vrouw’ |
mestoto
‘de plaats’ |
| Plural |
gradovite
‘de steden’ |
ženite
‘de vrouwen’ |
mestata
‘de plaatsen’ |
Telwoorden
Er zijn twee reeksen telwoorden in het Macedonisch: een set wordt gebruikt met niet-menselijke zelfstandige naamwoorden, terwijl de andere set wordt gebruikt met mannelijke of gemengd geslacht menselijke groepen, bijv.g., dva konja ’twee paarden,’ maar dvajca maži ’twee mannen.’
Werkwoorden
- Macedonische werkwoorden zijn het eens met hun onderwerpen in persoon en getal.
- Er zijn drie personen: 1e, 2e, 3e.
- Er zijn twee getallen: enkelvoud en meervoud.
- Er zijn drie tijden: tegenwoordige, verleden en toekomende tijd. Tegenwoordige tijd, onvoltooid verleden tijd en aorist worden uitgedrukt door eenvoudige vormen, alle andere vormen worden weergegeven met de hulpwerkwoorden sum ‘zijn’ of ima ‘hebben’.
- Er zijn twee aspecten: onvoltooid en perfectief. Perfectieve werkwoorden worden gewoonlijk gevormd door prefixatie. Aspect heeft betrekking op grammatica, lexicon, semantiek en pragmatiek.
- Er zijn vier stemmingen: indicatief, imperatief, voorwaardelijk en aanvoegende wijs.
- Er zijn drie stemmen (actief, midden en passief)
Woordvolgorde
De normale woordvolgorde in Macedonische zinnen is Subject-Verb-Object. Andere volgordes zijn echter mogelijk. De woordvolgorde wordt hoofdzakelijk bepaald door het onderwerp (waar de zin over gaat, of oude informatie) en de focus (nieuwe informatie). Zinsdelen met oude informatie gaan voor zinsdelen met nieuwe informatie, of voor zinsdelen die de meeste nadruk krijgen.
Woordenschat
Zoals alle Slavische talen heeft ook het Macedonisch woorden ontleend aan andere talen, vooral aan het Grieks en Servisch. Het grootste deel van de woordenschat is echter afkomstig uit een gemeenschappelijk Slavisch bestand, en lijkt sterk op de woordenschat van andere Zuid-Slavische talen, met name het Bulgaars.
Hieronder volgen enkele veel voorkomende zinnen in het Macedonisch.
| Goedendag. | Dobar den, дoбap дeн |
|
Gelieve
|
Molam, мoлaм |
|
Dank u
|
Blagodaram, блaгoдapaм |
|
Sorry
|
zalam, жалам |
|
Excuse me
|
izvini, извини |
|
Ja
|
Da, дa
|
|
Nee
|
Ne, нe
|
| Man |
Maž, мaж
|
| Vrouw |
Žena, жeнa
|
Hieronder staan de cijfers 1-10 in het Macedonische cyrillische en Latijnse schrift.
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
jeдeн
|
двa
|
тpи
|
чeтиpи
|
пeт
|
шecт
|
ceдум
|
ocум
|
дeвeт
|
дeceт
|
|
jeden
|
dva
|
tri
|
četiri
|
pet
|
šest
|
sedum
|
osum
|
devet
|
deset
|
Schrift
Het gesproken Macedonisch begon aan het eind van de 16e eeuw in geschreven vorm te verschijnen. Serieuze pogingen om een standaard Macedonische literaire taal te creëren begonnen echter pas in de 19e eeuw. In 1945 werd het Standaard-Macedonisch, gebaseerd op het West-Centrale dialect, ingesteld als de officiële taal van de Republiek Macedonië. De creatie van een gestandaardiseerde literaire taal leidde tot de publicatie van vele literaire werken.
Het Macedonische alfabet is, zoals alle Slavische cyrillische alfabetten, gebaseerd op het cyrillische alfabet ontwikkeld door discipelen van de heilige Cyrillus en de heilige Methodius. Het is aangepast aan het alfabet voor het Servisch van Vuk Karadžić. Er zijn een paar verschillen tussen het Servische en het Macedonische cyrillische alfabet. Hoewel in Macedonië zowel het cyrillische als het Latijnse alfabet wordt gebruikt, wordt de voorkeur gegeven aan de cyrillische spelling. Straatnaamborden worden gewoonlijk in beide orthografieën vermeld.
|
Cyrillisch
|
|||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
А а
|
Б б
|
В в
|
Г г
|
Д д
|
Ѓ ѓ
|
Е е
|
Ж ж
|
|
З з
|
И и
|
J j
|
К к
|
Л
|
Љ љ
|
М м
|
Н н
|
|
Њ њ
|
О о
|
П п
|
с
|
Т т
|
Ќ ќ
|
У у
|
|
|
Ф ф
|
Х х
|
Ц ц
|
Ч ч
|
Џ џ
|
Ш ш
|
||
|
Latijn
|
|||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
A a
|
B b
|
V v
|
G g
|
D d
|
Ġġ
|
E e
|
Ž ž
|
|
Z z
|
Dz dz
|
I i
|
J j
|
K k
|
L l
|
Lj lj
|
M m
|
|
N n
|
Nj nj
|
O o
|
P p
|
R r
|
S s
|
T t
|
Ḱ ḱ
|
|
U u
|
F f
|
H h
|
C c
|
Č č
|
Dž dž
|
Š š
|
|
Kijk eens naar artikel 1 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in Macedonisch cyrillisch schrift
Члeн 1
Ситe чoвeчки суштeствa сe рaѓaaт слoбoдни и eднaкви пo дoстoинствo и прaвa. Tиe сe oбдaрeни сo рaзум и сoвeст и трeбa дa сe oднeсувaaт eдeн кoн друг вo дуxoт нa oпштo чoвeчкaтa припaднoст.
Artikel 1
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten en dienen zich jegens elkaar in een geest van broederschap te gedragen.