Stein bracht haar kindertijd door in Wenen en in Passy, Frankrijk, en haar meisjesjaren in Oakland, Calif. Zij werd toegelaten tot de Society for the Collegiate Instruction of Women (in 1894 omgedoopt tot Radcliffe College), waar zij psychologie studeerde bij de filosoof William James en in 1898 haar graad behaalde. Zij studeerde van 1897 tot 1902 aan de Johns Hopkins Medical School en verhuisde toen met haar oudere broer Leo eerst naar Londen en daarna naar Parijs, waar zij met eigen middelen kon leven. Ze woonde tot 1909 samen met Leo, die een vooraanstaand kunstcriticus werd; daarna woonde ze samen met haar levenslange metgezel, Alice B. Toklas (1877-1967).
AP/.com
Stein en haar broer behoorden tot de eerste verzamelaars van werken van de kubisten en andere experimentele schilders uit die tijd, zoals Pablo Picasso (die haar portret schilderde), Henri Matisse, en Georges Braque, van wie er verschillende haar vrienden werden. In haar salon mengden zij zich met Amerikaanse schrijvers die zij de “Verloren Generatie” noemde, waaronder Sherwood Anderson en Ernest Hemingway, en andere bezoekers die door haar literaire reputatie werden aangetrokken. Haar literaire en artistieke oordelen werden vereerd, en haar toevallige opmerkingen konden reputaties maken of vernietigen.
Ernest Hemingway Photograph Collection/John F. Kennedy Presidential Library
In haar eigen werk probeerde ze een parallel te trekken met de theorieën van het kubisme, met name in haar concentratie op de belichting van het huidige moment (waarvoor ze vaak teruggreep op de tegenwoordige tijd) en haar gebruik van licht gevarieerde herhalingen en extreme vereenvoudiging en fragmentatie. De beste verklaring van haar theorie over schrijven is te vinden in het essay Composition as Explanation, dat gebaseerd is op lezingen die zij gaf aan de universiteiten van Oxford en Cambridge en dat in 1926 als boek werd uitgegeven. Tot haar werken die het meest door het kubisme werden beïnvloed, behoort Tender Buttons (1914), waarin fragmentatie en abstractie tot in het extreme worden doorgevoerd.
Haar eerste gepubliceerde boek, Three Lives (1909), de verhalen van drie arbeidersvrouwen, wordt wel een klein meesterwerk genoemd. The Making of Americans, een lange compositie geschreven in 1906-11 maar pas gepubliceerd in 1925, was te ingewikkeld en obscuur voor algemene lezers, voor wie ze in wezen de auteur bleef van regels als “Rose is a rose is a rose is a rose.” Haar enige boek dat een groot publiek bereikte was The Autobiography of Alice B. Toklas (1933), eigenlijk Stein’s eigen autobiografie. De opvoering in de Verenigde Staten van haar Four Saints in Three Acts (1934), die de componist Virgil Thomson tot een opera had gemaakt, leidde tot een triomfantelijke Amerikaanse lezingentournee in 1934-35. Thomson schreef ook de muziek voor haar tweede opera, The Mother of Us All (gepubliceerd 1947), gebaseerd op het leven van de feministe Susan B. Anthony. Een van Stein’s vroege korte verhalen, “Q.E.D.,” werd voor het eerst gepubliceerd in Things as They Are (1950).
De excentrieke Stein was niet bescheiden in haar zelfoverschatting: “Einstein was de creatieve filosofische geest van de eeuw, en ik ben de creatieve literaire geest van de eeuw geweest.” Ze werd een legende in Parijs, vooral nadat ze de Duitse bezetting van Frankrijk had overleefd en bevriend raakte met de vele jonge Amerikaanse militairen die haar bezochten. Ze schreef over deze soldaten in Brewsie and Willie (1946).