Het feit dat iets legaal is, maakt het nog niet ethisch. Je zou denken dat het vanzelfsprekend is, maar dat is het niet, zoals blijkt uit het feit dat een oud-student me onlangs vertelde dat zijn Finance professor hem expliciet vertelde dat als iets legaal is, het ethisch is…punt uit. Natuurlijk, de student – mijn student – wist wel beter, en vertelde het verhaal aan mij terwijl hij met zijn ogen rolde.
Dus laten we de zaak expliciet maken, en uitleggen waarom legaliteit niet bepalend is voor ethiek.
Eerst kunnen we beginnen met een paar tegenvoorbeelden op te sommen:
- De meeste vormen van liegen zijn volkomen legaal, maar liegen wordt algemeen erkend als onethisch;
- Beloften breken is over het algemeen legaal, maar wordt algemeen beschouwd als onethisch;
- Je man of vrouw of vriend of vriendin bedriegen is legaal, maar onethisch, hoewel de regel ertegen in de overtreding misschien meer wordt gehonoreerd;
- …enzovoort.
Dus, als je wilt volhouden dat wat legaal is ook ethisch is, moet je in een heleboel kogels bijten, en een heleboel gedragingen als ethisch aanvaarden die je zeer waarschijnlijk niet wilt aanvaarden.
Het zou natuurlijk kunnen dat de eerder genoemde professor in financiën helemaal geen algemene bewering deed over de relatie tussen ethiek en recht, maar in plaats daarvan een subtieler punt maakte over ethische normen in concurrerende domeinen. Immers, ethische regels zijn anders in conflictsituaties, en men zou kunnen aanvoeren dat in de sterk gereguleerde wereld van de handel, bedrijven zich gerechtvaardigd zouden moeten voelen zich te bedienen van alle strategieën die niet specifiek verboden zijn.
Maar die redenering is op zijn best onvolledig, en laat een andere argumentatie open, een die zelfs van toepassing is binnen concurrerende domeinen, en een die werkelijk een staak door het hart van de “juridisch=ethisch”-onzin zou moeten jagen.
De ultieme ontkrachting ligt in de verborgen circulariteit van het betoog van de professor in financiën, die we kunnen ophelderen door na te denken over het proces waarmee iets illegaal wordt gemaakt.
Bedenk eens: op welke algemene basis wordt iets illegaal gemaakt? Laten we gevallen van gewetenloze wetgevers die wetten aannemen om er zelf of hun vrienden beter van te worden, even buiten beschouwing laten. In alle legitieme gevallen van wetgeving heeft de wet altijd een moreel doel – in het algemeen om het leven van de mensen beter en veiliger te maken (b.v. autogordelwetten) of om een belangrijk recht te beschermen (b.v. voedseletiketteringswetten).
Maar als de eerder genoemde hoogleraar Financiën gelijk had, zou het onmogelijk zijn om een morele reden te vinden voor welke nieuwe wet dan ook. Immers, volgens hem is een gedraging die legaal is (op dit moment), ethisch OK (op dit moment). Op welke basis zouden dan ooit nieuwe wetten kunnen worden aangenomen? Zeker niet op ethische gronden, want als iets legaal is op dit moment moet het wel ethisch OK zijn. Wat als er een afschuwelijk nieuw vergif wordt ontdekt, waarvan het gebruik door de industrie aanzienlijke risico’s voor werknemers of consumenten zou opleveren? Moet het dan verboden worden? Volgens de professor Financiën kan dat niet. Immers, het gebruik ervan is legaal, dus moet het ethisch zijn; en als het ethisch is, kan het niet illegaal worden gemaakt.
Iedereen die u vertelt, of eenvoudigweg impliceert, dat wat legaal is, ook ethisch is, bezondigt zich hoogstwaarschijnlijk aan rationalisaties uit eigenbelang. Als dat idee opkomt in de particuliere sector, is het waarschijnlijk dat iemand winstgevend gedrag probeert te rechtvaardigen dat onethisch is, maar nog niet illegaal. Wanneer datzelfde idee opduikt in academische kringen, is het waarschijnlijker dat het eigenbelang dat ze proberen te behouden, hun eigen belang is om het harde werk te vermijden van het uitzoeken welke zakelijke gedragingen onethisch zijn, en waarom.
(Zie ook het item over Recht, uit de Concise Encyclopedia of Business Ethics.)