Was Achilles een echt mens – Legende of Geschiedenis – Oude Literatuur

Was Achilles een echt mens? Het antwoord is onzeker. Misschien was hij een groot strijder van menselijke geboorte, of misschien was hij een compilatie van de daden van vele grote krijgers en leiders uit die tijd. De waarheid is dat we niet weten of Achilles een mens of een mythe was.

Achilles afstamming en vroege leven

Achilles, de grote beroemde krijger wiens heldendaden in de Ilias en de Odyssee worden verhaald, zou geboren zijn uit de godin Thetis van de sterfelijke koning Peleus.

Doorheen de Ilias loopt een conflict tussen Achilles’ macht als zoon van een god en zijn sterfelijkheid. Zijn woedeaanvallen, overmoed en impulsiviteit in combinatie met zijn kracht en snelheid maken hem inderdaad tot een geduchte vijand. In feite werd Achilles geboren uit een sterfelijk man omdat Zeus probeerde te voorkomen dat een profetie in vervulling zou gaan, namelijk dat de zoon van Thetis zijn eigen macht zou overtreffen.

Achilles’ opvliegendheid en overmoed zijn zeer menselijke eigenschappen die hem in het verhaal van de Ilias heel wat kosten. Het hele verhaal beslaat slechts een paar weken van de tien jaar durende oorlog tussen de Grieken en de Trojanen. De ontwikkeling van Achilles als personage staat centraal in het epos. Hij begint als een boze, impulsieve, gevoelloze man en ontwikkelt tegen het einde enig gevoel voor persoonlijke eer en waardigheid. De verandering wordt gemarkeerd door het feit dat hij het lichaam van zijn vijand Hector teruggeeft aan de Trojanen voor een fatsoenlijke begrafenis.

De actie wordt ingegeven door sympathie voor de rouwende ouder van Hector en door gedachten aan zijn eigen vader. Door Hectors lijk aan de Trojanen terug te geven, denkt Achilles aan zijn eigen sterfelijkheid en aan het verdriet dat zijn dood zijn eigen vader zal berokkenen.

In de zin dat hij realistisch is afgebeeld, is Achilles zeker heel echt. De vraag blijft echter of hij een strijder van vlees en bloed was of gewoon een legende.

Was Achilles echt of fictief?

Het simpele antwoord is, dat we het niet weten. Omdat hij in de 12e eeuw v. Chr. in de Bronstijd zou hebben geleefd, kunnen we niet vaststellen wie de echte Achilles geweest zou kunnen zijn of dat hij überhaupt bestaan heeft. Tot een paar honderd jaar geleden geloofden geleerden dat Troje zelf slechts een stad van mythen was. De dichter Homerus had zich deze onneembare vesting van een stad zeker voorgesteld. Geen enkele woning van gewone stervelingen zou half zo glorieus en groots kunnen zijn als de stad die in de Ilias en de Odyssee wordt beschreven. Er zijn echter archeologische bewijzen gevonden die erop wijzen dat Troje in de echte wereld bestaan kan hebben, gebouwd van steen en baksteen en van woorden en verbeelding.

Om de vraag te beantwoorden: “Was Achilles echt?”

moeten we eerst vaststellen of de wereld waarin hij zou hebben bestaan, in feite meer was dan een verzinsel van de verbeelding. Heeft Homerus zich de prachtige stad verbeeld? Of heeft zo’n plaats bestaan? In 1870 ontdekte een onverschrokken archeoloog, Heinrich Schliemann, een plaats waarvan velen dachten dat hij niet bestond. Hij vond de befaamde stad Troje en begon met de opgravingen.

Natuurlijk was Troje niet de naam die de inwoners aan de stad gaven. De Ilias en de Odyssee zijn zo’n 4 eeuwen na het verdwijnen van de stad geschreven en nemen een grote mate van dichterlijke vrijheid met de werkelijke gebeurtenissen. Of er werkelijk een oorlog is geweest die tien jaar heeft geduurd en de precieze aard van het “paard van Troje” zijn omstreden.

Wat Homerus in zijn epen “Troje” noemde, staat bij archeologen bekend als de beschaving van Anatolië. Het eerste contact tussen Anatolië en de grotere mediterrane wereld is wellicht de inspiratie geweest voor wat nu bekend staat als de Trojaanse oorlog. Spartaanse en Achaeïsche krijgers uit Griekenland belegerden de stad rond de 13e of 12e eeuw v. Chr.

De vraag is of Achilles echt is? Het hangt gedeeltelijk af van het bestaan van Troje en de andere koninkrijken die in de Ilias en de Odyssee worden genoemd. De eerste vraag: heeft Troje bestaan? Het lijkt erop van wel. Of tenminste, dat er een stad heeft bestaan die als inspiratiebron diende voor Troje.

Waar ligt Troje in de wereld van vandaag?

Het gebied dat nu bekend staat als de heuvel van Hisarlik, uitkijkend over de vlakten langs de Egeïsche kust van Turkije, wordt verondersteld de vindplaats te zijn. Wat Homerus Troje noemde, lag ongeveer 3 mijl van de zuidelijke ingang van de Dardanellen. In een tijdsbestek van ongeveer 140 jaar zijn er 24 afzonderlijke opgravingen in het gebied geweest, waarbij veel over de geschiedenis ervan aan het licht is gekomen. Naar schatting hebben de opgravingen 8.000 jaar geschiedenis aan het licht gebracht. Het gebied was een culturele en geografische brug tussen de regio Troas, de Balkan, Anatolië, en de Egeïsche en Zwarte Zee.

De opgravingen hebben 23 delen van stadsmuren blootgelegd. Elf poorten, een stenen oprit en de lagere delen van vijf van de verdedigingsbastions zijn blootgelegd, waardoor historici een ruw idee hebben gekregen van de omvang en vorm van wat Troje geweest zou kunnen zijn. Verschillende monumenten voor plaatselijke goden, waaronder een tempel van Athena, zijn ook blootgelegd. Er zijn bewijzen van verdere nederzettingen, hellenistische grafheuvels, graven en Romeinse en Ottomaanse bruggen. De Slag bij Gallipoli vond in dit gebied plaats tijdens de eerste wereldoorlog in de moderne tijd.

Het gebied heeft archeologen veel informatie verschaft over de ontwikkeling van de relaties tussen verschillende culturen. Anatolië, de Egeïsche Zee en de Balkan kwamen op deze plaats samen. De drie bevolkingsgroepen interageerden op deze plaats en lieten bewijzen na die ons meer vertellen over hun levensstijl en culturen. Er stond een prachtige versterkte citadel op deze plaats, die verschillende paleizen en belangrijke administratieve gebouwen omsloot. Onder het hoofdgebouw bevond zich een uitgebreide versterkte stad die waarschijnlijk door gewone mensen werd bewoond.

Romeinse, Griekse en Ottomaanse nederzettingen kunnen in de brokstukken worden gevonden en wijzen op het bestaan van verschillende beschavingen. De vindplaatsen zijn in de moderne tijd behouden gebleven, waardoor verdere studie en ontdekkingen mogelijk zijn van wat de stad Troje geweest zou kunnen zijn.

Wie was Achilles?

Was Achilles een echte strijder in de legers die Troje belegerden?

Hij had kenmerken die zeker aannemelijk lijken. Zoals veel helden uit de heldenverhalen had Achilles onsterfelijk bloed in zijn aderen stromen. Zijn vermeende moeder, Thetis, was een godin, ook al was hij halfsterfelijk door zijn vader. Naar verluidt doopte Thetis haar zoontje in de rivier de Styx om hem onsterfelijkheid te schenken. Daartoe hield zij zijn hiel vast, die niet volledig onder water was. Omdat zijn hiel niet was ondergedompeld, was hij niet doordrongen van de magie van de rivier. Achilles’ hiel was het enige sterfelijke punt van zijn nu onsterfelijke lichaam en zijn enige zwakte.

Als Achilles een echt mens was, had hij veel eigenschappen en gebreken die gewone stervelingen gemeen hebben. Hij had een opvliegend karakter en was trotser dan misschien goed voor hem was. Hij had een stad, Lyrnessus, geplunderd en een prinses, Briseïs, gestolen. Hij nam haar als zijn rechtmatig eigendom, de oorlogsbuit. Toen de Grieken Troje belegerden, nam hun leider, Agamemnon, een Trojaanse vrouw gevangen.

Haar vader, een priester van de god Apollo, smeekte de god om haar veilig terug te brengen. Apollo, die medelijden had met zijn volgeling, liet een plaag losbarsten op de Griekse soldaten en doodde hen één voor één totdat Chryseis veilig was teruggekeerd. Agamemnon gaf de vrouw in een vlaag van woede terug, maar stond erop dat Achilles hem Briseis ter vervanging gaf.

Woedend trok Achilles zich terug in zijn tent en weigerde aan de strijd deel te nemen. Pas na de dood van zijn eigen dierbare vriend en schildknaap Patroklos voegde hij zich weer bij de strijd.

Was Achilles een echte man?

Hij leed zeker aan veel van de tekortkomingen die mensen gemeen hebben. Maar was de Griekse Achilles echt in de zin dat hij op aarde rondliep in een lichaam van vlees en bloed? Die vraag is moeilijk te beantwoorden.

Pas bij de dood van Patroklos wordt Achilles’ menselijkheid diepgaand onderzocht. In de hele Ilias is hij vatbaar voor woedeaanvallen en woedeaanvallen. In zijn tent zitten mokken terwijl de Griekse soldaten buiten worden afgeslacht is typisch gedrag. Pas als Patroklos huilend over hun verliezen naar hem toekomt, geeft Achilles op. Hij geeft Patroklos zijn wapenrusting te leen en draagt hem op deze te gebruiken om de Trojaanse troepen af te schrikken zodat zij zich terugtrekken. Hij wil alleen de boten beschermen, waarvoor hij zich verantwoordelijk voelt. Patrokles, op zoek naar roem voor hemzelf en Achilles, stormt erop af en slacht de vluchtende Trojaanse soldaten af. Zijn roekeloosheid leidt ertoe dat hij de zoon van de god Zeus doodt. Zeus besluit wraak te nemen en laat de Trojaanse held Hector Patroklos op het slagveld doden.

Als Achilles van Patroklos’ dood hoort, is hij woedend en rouwt. Hij dringt er eerst op aan de soldaten in zijn woede uit te zenden voordat ze zelfs maar tijd hebben gehad om te eten en te rusten. Maar het hoofd wordt koeler en hij wordt overtuigd te wachten tot Thetis een nieuw harnas voor hem kan laten smeden. Het Trojaanse leger brengt de nacht door met het vieren van de overwinning. In de ochtend keert het tij van de oorlog als Achilles wraak neemt voor het verlies van zijn vriend. Hij valt het Trojaanse leger aan en doodt hen in zulke grote aantallen dat hij een plaatselijke rivier doet dichtslibben, waardoor de god van de rivier boos wordt.

Ten slotte slaagt Achilles erin Hector te doden en sleept het lichaam van zijn vijand twaalf dagen lang achter zijn strijdwagen. Pas als de vader van Hector in zijn kamp komt smeken om het lichaam van zijn zoon terug te geven, geeft hij toe. Achilles wordt in de Ilias voorgesteld als een legendarische held, onsterfelijk en buitenaards in zijn prestaties. Op het einde staat hij voor keuzes die alleen sterfelijke mensen kunnen maken. Ten eerste moet hij toestaan dat Patrokles wordt begraven en ten tweede moet hij het lichaam van Hector teruggeven.

In eerste instantie weigert hij beide, maar hij ziet zijn eigen sterfelijkheid onder ogen en krijgt na verloop van tijd een gevoel van persoonlijke waardigheid en eer terug. Hij brengt het lichaam van Hector terug naar Troje en houdt een brandstapel voor Patroklos, waarmee de Ilias eindigt. Zijn verhaal gaat natuurlijk verder in andere heldendichten. Uiteindelijk is het zijn dodelijke hiel die Achilles ondergang wordt. Een door een vijand afgevuurde pijl doorboort zijn kwetsbare hiel en doodt hem.

De consensus van historici en geleerden lijkt te zijn dat Achilles een legende was. Zijn menselijkheid was niet letterlijk, maar eerder literair. De vaardigheid van Homerus schiep een personage dat zowel de heldenmoed als de tekortkomingen omvatte van de krijgers die de muren van Troje tegen een belegering hielden. In Achilles presenteerde hij een legende en een mythe die resoneren met zowel de fantasieën van mensen als de last van menselijkheid die allen dragen. Achilles was een halfgod, een krijger, een minnaar en een strijder. Hij was uiteindelijk een sterfelijk man, maar had het bloed van goden door zijn aderen stromen.

Was Achilles een echte man? Net zo goed als ieder menselijk verhaal, was hij echt.