In de afgelopen weken zijn honderden vrouwen in Mexico-Stad de straat opgegaan om te protesteren tegen moord, verkrachting en ander geweld tegen vrouwen in Mexico. Veel commentatoren geven de “machocultuur” de schuld van het geweld waar ze zo woedend over zijn. Alleen al in de eerste helft van 2019 werden in Mexico 1.835 vrouwen vermoord, volgens de Mexicaanse geofysica María Salguero, die het geweld in kaart brengt.
In deze verslagen lijkt de machocultuur te verwijzen naar een sociaal klimaat dat macho attitudes en gedragingen faciliteert of beloont. Volgens het stereotype verdient een man in een machocultuur respect door zijn vermogen om zijn gezin te leiden, seksuele veroveringen te doen en zijn eer te verdedigen, desnoods met geweld.
Maar wat betekent de machocultuur in het echte leven? En wat als de schuld voor het geweld tegen vrouwen in Mexico in feite een deel van het probleem is?
“Als we vrienden uit andere staten op bezoek krijgen, zijn ze bang,” vertelde een jonge psychologe me toen ik in juni de centraal-Mexicaanse deelstaat Michoacán bezocht. Binnen Mexico is de staat berucht om het grote aantal gevallen van geweld, waaronder geweld op basis van geslacht. Zittend in een café tussen feministische vriendinnen met verschillende achtergronden, voegde ze eraan toe: “Hier zijn ze macho tot op het bot.”
Deze uitspraak, zoals vele soortgelijke die ik heb opgetekend tijdens mijn lopende onderzoek in Mexico sinds 2014, bevestigt en daagt zowel stereotypen over Mexicaanse macho’s uit. De feministen die ik sprak, gaven vaak – niet verrassend – de machohouding de schuld van het geweld tegen vrouwen in Michoacán. Maar ze maakten er ook een punt van om verschillende soorten machocultuur te onderscheiden op verschillende plaatsen en verschillende momenten in de geschiedenis.
Zo heeft de katholieke kerk in de conservatieve stad Zamora in Michoacán een veel sterkere invloed dan in het liberale Mexico-Stad. Dit betekent dat terwijl veel ouders in Michoacán hun dochters leren onderdanig te zijn in overeenstemming met de mediterrane katholieke idealen van vrouwelijkheid, van hun leeftijdsgenoten in Mexico-Stad maatschappelijk wordt verwacht dat zij mannelijke agressors met evenveel geweld afweren.
Machismo in vele vormen
Aandacht besteden aan deze verschillen is belangrijk, zoals de antropoloog Matthew Gutmann uitlegt in zijn studie The Meanings of Macho. Door simpelweg de machocultuur de schuld te geven van geweld tegen vrouwen, kunnen mannen hun fysiek gewelddadig gedrag rechtvaardigen. Ze kunnen zich verontschuldigen door te zeggen: “Ik ben een product van een machocultuur, en daarom sla ik mijn vrouw.” Gutmann ontdekte dat, in werkelijkheid, machismo in vele vormen voorkomt.
Zowel mannen als vrouwen in de arbeiderswijk in Mexico-Stad die hij bestudeerde, vertoonden enkele eigenschappen die gewoonlijk worden geassocieerd met macho zijn, zonder volledig te voldoen aan het stereotype. Sommige alcoholische mannen waren zorgzame, geweldloze echtgenoten, terwijl sommige vrouwen hun kinderen sloegen of hun man bedrogen. Daarentegen sloegen sommige minder “mannelijke” mannen, die alcohol vermeden en niet als macho’s overkwamen, hun vrouwen wel.
In mijn onderzoek naar geweld tegen inheemse vrouwen, ontdekte ik dat de machocultuur aantoonbaar iets wezenlijks beschrijft. De vorm die geweld tegen vrouwen aanneemt en de manier waarop mensen erover praten, wordt beïnvloed door culturele ideeën, bijvoorbeeld of ze geweld als normaal beschouwen of als een beschamend taboe-onderwerp.
Maar zelfs binnen één Mexicaans dorp verschilt het aanzienlijk van persoon tot persoon of een bepaalde gewelddaad als normaal en verschoonbaar, of als buitengewoon en weerzinwekkend wordt beschouwd. Veel van de Mexicaanse mannen die ik in Michoacán en Mexico-Stad ontmoette, associeerden het zijn van een “sterke man” – wat zij ook als een soort machismo beschouwden – met stoïcijns zijn, in plaats van gewelddadig bij conflicten.
Dus, gezien het feit dat de machocultuur veel verschillende betekenissen heeft en het moeilijk is een perfecte belichaming ervan in het echte leven te vinden, is het gebruik van de machocultuur om geweld tegen vrouwen te verklaren ontoereikend. Het is zorgwekkend dat het een onderzoek naar de werkelijke oorzaken van dergelijk geweld in de weg kan staan.
Weliswaar zijn er aanzienlijke aanwijzingen dat macho-attitudes mannelijke agressie en dominantie normaliseren, maar cultuur op zichzelf verklaart niet waarom geweld plaatsvindt. Er zijn vele factoren in het spel bij het veroorzaken en vergemakkelijken van geweld tegen vrouwen over de hele wereld, waaronder machtsongelijkheid, seksistische en racistische discriminatie, groepsdruk, negatieve jeugdervaringen en trauma’s, emotionele afhankelijkheid en sadisme, om er maar een paar te noemen.
Andere soorten mannelijkheid zijn mogelijk
Er is nog een reden waarom het aanwijzen van de machocultuur het terugdringen van geweld tegen vrouwen in Mexico in de weg zou kunnen staan: het stigmatiseert Mexicaanse mannen. Het stereotype van Mexicaanse mannen als gewelddadige macho’s beperkt hun mogelijkheden om andere, meer empathische en zorgzame vormen van mannelijkheid te belichamen. Dit geldt met name voor arme, inheemse en rurale Mexicaanse mannen, die door andere Mexicanen als macho’s worden gestereotypeerd.
Een 20-jarige geïnterviewde uit de zuidelijke plattelandsrand van Mexico-Stad vertelde me bijvoorbeeld dat hij dierenarts wilde worden, maar er niet in slaagde toegelaten te worden tot een van de zeer selectieve universiteiten van Mexico-Stad. Terwijl zijn lichtgetinte tweelingzus ging studeren, besloot hij al snel dat zijn beste optie politieagent worden was. Nu brengt hij zijn dagen door met het dragen van een groot geweer, net als zijn vader voor hem.
Hij is slechts een van de vele voorbeelden van inheemse en rurale Mexicaanse mannen, die alleen slecht betaald of risicovol werk kunnen vinden, zoals in de landbouw, in de bouw en bij de politie. Deze banen impliceren dikwijls kracht- en uithoudingsvertoon, dat nauw samenhangt met machismo. Statistisch gezien slagen slechts weinigen van hen erin door te dringen tot meer prestigieuze beroepen, zoals het onderwijs.
Wanneer men het over de machocultuur heeft, zegt dit vaak minder over de verhoudingen tussen mannen en vrouwen dan over racistische en op klasse gebaseerde discriminatie. Deze discriminatie zelf leidt tot frustratie en maar al te vaak tot geweld.