Tijdens een recente lezing over de relatie tussen lichaam en geest, noemde ik de nieuwste rage op het gebied van stressvermindering, kleurboeken. Deze zijn gericht op volwassenen en bevatten ingewikkelde patronen die een hele uitdaging vormen om binnen de lijntjes te blijven. Men beweert dat het concentreren op de speciale patronen de geest afleidt van angst en stress. Het bewijs is vaag, maar miljoenen kleurboeken vliegen de schappen uit en prijken op bestsellerlijsten. Dat zegt op zich al iets over onze samenleving.
Na mijn lezing werd ik benaderd door een dame die beweerde dat ze iets beters had dan kleurboeken om angst te verlichten en die me een flacon vol pillen in de hand duwde. Ze leek me geen clandestiene drugspusher dus ik dacht dat ik naar beneden zou kijken en wat pillen lorezapam of misschien St. John’s Wort zou vinden. Dat was niet het geval. Op het etiket van het flesje stond Arsenicum album 30C. Nee, ze probeerde me niet te vergiftigen. Dit waren homeopathische arsenicumpillen, gebaseerd op het merkwaardige idee dat een stof die in grote doses bepaalde symptomen veroorzaakt, in homeopathische potentie diezelfde symptomen kan afweren. Aangezien arsenicumvergiftiging gepaard gaat met angst en rusteloosheid, zou iemand die aan dergelijke symptomen lijdt, verlichting moeten vinden in een homeopathische dosis arsenicum. In de bizarre wereld van de homeopathie neemt de potentie toe met een grotere verdunning, en van een dosis van 30C wordt gezegd dat deze uiterst potent is. Zo’n pil wordt gemaakt door een oplossing van arsenicum achtereenvolgens honderdvoudig en dertigvoudig te verdunnen en vervolgens een suikerpil te doordrenken met een druppel van de laatste oplossing. Bij een verdunning van 30C is er niet alleen geen spoor meer van arsenicum, er is zelfs geen watermolecuul meer dat ooit met het oorspronkelijke arsenicum in aanraking is gekomen.
Homeopathie is een wetenschappelijk failliete praktijk die meer dan tweehonderd jaar geleden werd uitgevonden door de Duitse arts Samuel Hahnemann die ontgoocheld was over aderlatingen en zuiveringen, in die tijd gebruikelijke medische procedures. Hij was een goed mens die op zoek was naar vriendelijker en zachter behandelingen en homeopathie paste in dat rijtje. Aangezien de kennis van moleculen in die tijd vrijwel onbestaande was, kon Hahnemann zich niet gerealiseerd hebben dat zijn verdunde oplossingen niets bevatten. Eigenlijk, de waarheid is dat ze wel iets bevatten. Een flinke dosis placebo! Hier komt de clou van dit verhaal. Hahnemann was zeer bedreven in de scheikunde en ontwikkelde de eerste chemische test voor arsenicum. In 1787 ontdekte hij dat arsenicum in een onbekend monster werd omgezet in een onoplosbaar geel neerslag van arsenicum-trisulfide bij behandeling met waterstofsulfidegas. Toen in 1832 John Bodle in Engeland ervan werd beschuldigd zijn grootvader te hebben vergiftigd door arsenicum in zijn koffie te doen, werd John Marsh, een chemicus in het Royal Arsenal, gevraagd een monster van de koffie te testen. Hoewel hij in staat was arsenicum in de koffie te ontdekken met behulp van de test van Hahnemann, kon het experiment niet tot tevredenheid van de jury worden gereproduceerd en werd Bodle vrijgesproken. Omdat hij wist dat hij niet opnieuw voor dezelfde misdaad kon worden berecht, gaf hij later toe dat hij zijn grootvader had vermoord.
De bekentenis maakte Marsh woedend en motiveerde hem om een betere test voor arsenicum te ontwikkelen. In 1836 had hij ontdekt dat de behandeling van een monster van lichaamsvloeistof of weefsel met zink en een zuur arseen omzet in arsinegas, AsH3, dat vervolgens door een vlam kan worden geleid om metallisch arseen en water te produceren. Het arseen vormde dan een zilverzwarte neerslag op een koude keramische kom die in de straal van de vlam werd gehouden en de hoeveelheid arseen in het oorspronkelijke monster kon worden bepaald door de intensiteit van de neerslag te vergelijken met die welke werd geproduceerd met bekende hoeveelheden arseen.
De Marsh-test kreeg veel publiciteit in 1840 toen Marie LaFarge in Frankrijk ervan werd beschuldigd haar man te hebben vermoord door arseen in zijn voedsel te doen. Het was bekend dat Marie arsenicum had gekocht bij een plaatselijke apotheker, naar zij beweerde om ratten te doden die het huis hadden geteisterd. Een dienstmeisje zwoer dat zij haar meesteres een wit poeder in de drank van haar man had zien gieten en Marie had ook een cake naar haar man gestuurd die op zakenreis was vlak voordat hij ziek werd. De familie van de overleden echtgenoot vermoedde dat Marie hem had vergiftigd en op de een of andere manier in het bezit was gekomen van resten van voedsel waaraan zij arsenicum zou hebben toegevoegd. De Marsh-test toonde de aanwezigheid van arseen aan in het voedsel en in een monster van eierpunch, maar toen het lichaam van het slachtoffer werd opgegraven, kon de onderzoekende chemicus geen arseen ontdekken.
Om Marie’s onschuld te helpen bewijzen door de resultaten van het onderzoek van het opgegraven lichaam te bevestigen, deed de verdediging een beroep op Mathieu Orfila, een chemicus die bekend stond als een autoriteit op het gebied van de Marsh-test. Tot grote ergernis van de verdediging toonde Orfila aan dat de test verkeerd was uitgevoerd en gebruikte hij de Marsh-test om onomstotelijk de aanwezigheid van arsenicum in het opgegraven lichaam van LaFarge aan te tonen. Marie werd schuldig bevonden en veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. De controversiële zaak sprak tot de verbeelding van het publiek en werd op de voet gevolgd door krantenberichten waardoor Marie LeFarge een beroemdheid werd. Het zou ook de geschiedenis ingaan als de eerste zaak waarin een veroordeling werd uitgesproken op basis van direct forensisch toxicologisch bewijsmateriaal. Door de rol van Mathieu Orfila in deze zaak, wordt hij vaak beschouwd als de “grondlegger van de wetenschap van de toxicologie”. De Marsh test werd het onderwerp van alledaagse gesprekken en werd zelfs een populaire demonstratie op kermissen en in openbare lezingen. Dit had een interessante spin off. Vergiftigingen door arsenicum namen aanzienlijk af sinds het bestaan van een bewezen, betrouwbare test als afschrikmiddel diende.
Wat de beweringen over het verlichten van angst met homeopathisch arsenicum betreft, wel, die maken mij angstig. Ik denk dat ik die homeopathische tabletten maar door de afvoer spoel (geen zorgen over arsenicumvervuiling hier) en een kleurboek koop.