Sinds de oudheid was de draak een belangrijk wezen en symbool geassocieerd met de Noorse mythologie en, later, geïntegreerd en beschreven in de volksverhalen van de Scandinavische landen.
Afbeelding van een drakenkop boven besneeuwde bergen. Image source: www..com
Zo werden draken genoemd en afgebeeld in diverse legenden, sagen, kronieken en skaldische gedichten tijdens de Hoge Middeleeuwen in zowel IJsland als Denemarken. Tot de prominente literaire werken uit die periode waarin de rol van draken in de Noorse mythologie uitvoerig wordt beschreven, behoren Völuspá (een van de vroegste en bekendste gedichten in het Oud Noors), de Völsung cyclus (een reeks vermaarde Noorse legenden die in literaire vorm zijn opgetekend in het middeleeuwse IJsland en als rotstekeningen in het huidige Noorwegen, Zweden en Engeland) of Gesta Danorum (een kroniek uit de 12e eeuw van Saxo Grammaticus waarin de geschiedenis van de Denen wordt verteld).
Vikingtijdperk langschip versierd met een drakenkop op de boeg. Illustratie uit het Tapijt van Bayeux. Bron afbeelding: www.commons.wikimedia.org
Verreweg de bekendste Noorse draken die in de bovengenoemde bronnen voorkomen zijn Níðhǫggr (of Nidhogg in het Engels en modern Noors), Jǫrmungandr (algemeen bekend als de Midgard Serpent), Fáfnir (de mythische draak die door Sigurd werd gedood), en een zekere draak die werd gedood door Frotho I, een legendarische koning van de Denen die wordt afgebeeld in Gesta Danorum.
Níðhǫggr (letterlijk ‘kwaadspreker’ in het Engels, aangezien de Oudnoordse term ‘níð’ respectievelijk eerverlies in de Noorse samenleving en ‘höggr’ aanvaller betekende) komt in de Oudnoordse teksten voor als een gruwelijk wezen dat de wortels van de wereldboom, namelijk Yggdrasil, doorknaagt. Het werd dan ook zo genoemd vanwege zijn verschijning en zijn angstaanjagende gedrag tegenover de oneerlijke bewoners van Hel (het rijk van de oneervolle doden in de Noorse kosmologie).
Nidhogg, zoals afgebeeld in een 17e eeuws IJslands manuscript. Beeldbron: www.commons.wikimedia.org
Jǫrmungandr (letterlijk ‘groot beest’), een van de nakomelingen van de reuzin Angrboða (Angrbroda) en de bedriegergod Loki, is de reusachtige zeeslang die in de oceaan woont die Midgard (het rijk van de mensheid in de Noorse kosmologie) omringt. Zijn nemesis wordt vertegenwoordigd door Thor, de god van de bliksem en de donder, beschermer van de mensheid.
Artistieke afbeelding van Thor in gevecht met de zeeslang uit ‘Asgard Stories: Tales from Norse Mythology’ door Foster, Mary H. (1901), blz. 105. Afbeelding bron: www.commons.wikimedia.org
Fáfnir, aanvankelijk de zoon van koning Hreiðmarr (Hreidmar) van de dwergen, zou ooit vervloekt zijn door een magische ring, gemaakt door een tovenaarsdwerg met de naam Andvari, die hem in een draak veranderde. Vervolgens zal hij worden gedood door Sigurd, een legendarische Noorse held.
Interessant genoeg zou hij de basis kunnen zijn geweest voor de fantasiedraak Smaug uit J.R.R. Tolkiens eerste high fantasy roman ‘The Hobbit’ die in 1937 werd gepubliceerd, wat de zogenaamde ‘drakenziekte’ voor goud nader verklaart.
In feite werd veel van de informatie over de dwergen uit de Noorse mythologie overgenomen in Tolkiens werk, met name in ‘The Hobbit’, waar sommige dwergen zelf veel kenmerken vertonen van de edelen die te vinden zijn in de Völsunga saga of de Prose Edda van Snorri Sturluson.
Sigurd vechtend tegen Fafnir, zoals afgebeeld door de Engelse illustrator Arthur Rackham. Afbeelding bron: www.commons.wikimedia.org
Last but not least, vergelijkbaar met het geval van Fáfnir en zijn goudschat, wordt van de legendarische Deense koning Frode I (Frotho I in het Engels) in Saxo Grammaticus’ 12e eeuwse Gesta Danorum (letterlijk ‘De daden van de Denen’) vermeld dat hij op een gegeven moment naar een eiland reisde waar een draak leefde in een grot van een berg, die de overvloedige rijkdommen van een immense schat bewaakte.
Om zich tegen zijn gif te verdedigen, moest Frotho zich vóór de botsing uitrusten met een speciaal schild van runderhuid. Net als bij de dwergen, zou Frotho ook Tolkien geïnspireerd kunnen hebben bij het scheppen van de hobbit Frodo (hoewel dit louter toeval zou kunnen zijn met betrekking tot hun namen).
Met betrekking tot het werkelijke gebruik van de draak in de Noorse cultuur, moet worden vermeld dat de rijkste van de gereputeerde beugschepen werden versierd met drakenkoppen op hun boeg en achtersteven, als een teken van kracht, macht en dapperheid. Bovendien werden wapperende drakenvlaggen door de Noormannen (en ook door de Angelsaksen) soms op het slagveld gebruikt om hun vijanden te intimideren. De draak was dus wel degelijk een belangrijk symbool dat de Vikingtijd bepaalde.
Documentatiebronnen en externe links:
- Noorse draak op ww.wikipedia.org (in het Engels)
- Nidhogg op www.norse-mythology.org
- Jormungand op www.norse-mythology.org
- Ringen, dwergen, elven en draken: J.R.R. Tolkiens invloeden op www.uhi.ac.uk (University of the Highlands and Islands)
- Viking Age drakenkop gevonden bij Birka op www.su.se (Stockholm University)
- Fafnir in ‘Encyclopedia of Beasts and Monsters in Myth, Legend and Folklore’, pagina 122 door Theresa Bane (op Google Books)
- Beowulf and the Dragon: Parallels and Analogues, The Dragon Episode, pagina 42-43 door Christine Rauer (op Google Books)