De reactie van het lichaam op stress is vergelijkbaar, wat de oorzaak ook is. De kortetermijnreactie is de “vecht-of-vlucht”-reactie, die bestaat uit de activering van het sympathische zenuwstelsel en het vrijkomen van adrenaline.Langdurige stress activeert de HPA-as, waardoor cortisol vrijkomt uit de buitenste bijnierschors. Cortisol heeft in het lichaam soortgelijke effecten als adrenaline, maar blijft langer in het bloed aanwezig. Tijdens een normale homeostase wordt de afgifte van cortisol uiteindelijk gecontroleerd door de lichaamsklok, en wordt het vrijgegeven volgens een circadiaan patroon, met de hoogste niveaus kort na het ontwaken in de ochtend en de laagste niveaus rond middernacht.Tijdens perioden van stress verhogen de neuronen in de hypothalamus die de hoeveelheid vrijgegeven cortisol controleren, hun productie, wat resulteert in een hogere over het algemeen circadiane afgifte van cortisol.
Stress veroorzaakt ook veranderingen in de schildklierhormoonspiegels, via de hypothalamus-hypofyse-schildklier-as. Terwijl lichte stress resulteert in een lichte stijging van schildklierhormonen, veroorzaakt acute of chronische stress een daling van schildklierhormonen.
Immuunsysteem / Neuroinflammatie
Stress heeft een aanzienlijke invloed op het immuunsysteem, waaronder het onderdrukken van het immuunsysteem en het verschuiven van de immuunrespons van de Th1-respons die virale infecties bestrijdt, naar de Th2-respons die verantwoordelijk is voor het bestrijden van bacteriële infecties (en die ook allergische reacties veroorzaakt). De beide belangrijkste stresshormonen – corsitol en adrenaline – zijn belangrijke modulatoren van het immuunsysteem, net als het sympathische zenuwstelsel.
Verschillende cytokines (immuunsignaalmoleculen) zoals TNF-alfa worden verhoogd tijdens psychologische stress. Dit zijn dezelfde cytokinen die vrijkomen bij virale en bacteriële infecties en kanker, en zij veroorzaken symptomen als vermoeidheid, pijn, koorts, depressie, angst en andere symptomen die samen “ziektegedrag” worden genoemd. Uit studies bij ratten is gebleken dat cellen in de hersenschors TNF-alfa vrijgeven na 1 uur dwangstress. Uit een onderzoek bij mensen bleek dat een lage waargenomen sociale steun geassocieerd werd met hoge niveaus van CD8+CD57+ lymfocyten en TNF-alfa.
Recent onderzoek heeft aangetoond dat sociale stress leidt tot neuroinflammatie en microgliale over-activatie in de hersenen, in een vergelijkbaar proces als bij neurodegeneratieve aandoeningen wordt gezien. Men denkt dat neuro-inflammatie als gevolg van mentale stress een grote rol kan spelen bij het veroorzaken van symptomen van angst en depressie.
Chronische Stress
Lange-termijn stress veroorzaakt een aantal veranderingen in het centrale zenuwstelsel om de juiste niveaus van cortisol te handhaven. De paraventriculaire kern van de hypothalamus is het belangrijkste hersengebied dat verantwoordelijk is voor de activering van de HPA-as (en dus voor de productie van cortisol). Andere delen van de hersenen werken echter samen met de hypothalamus en kunnen de activering van de HPA-as verhogen of verlagen, zoals de prefrontale cortex (die verantwoordelijk is voor langetermijndoelen en planning) en de amygdala (die verantwoordelijk is voor emoties). Er zijn ook veel negatieve terugkoppelingsmechanismen binnen de HPA-as, die de cortisolproductie verlagen om te hoge cortisolniveaus over langere perioden te voorkomen.
Patiënten die lijden aan CVS, burnout en PTSS hebben over het algemeen een onderactieve HPA-as, en lagere dan normale cortisolniveaus, evenals een minder uitgesproken circadiaan ritme van cortisol en andere hormonen. Dit lijkt te wijten aan negatieve feedback, als gevolg van langdurige chronische stress.
De HPA-as voorziet het lichaam niet alleen van energie en vitaliteit, maar moduleert ook het immuunsysteem, het autonome zenuwstelsel en de spijsvertering. Een verminderde of disfunctionele activering van de HPA-as leidt dus tot een abnormale activering van het immuunsysteem, meer ontstekingen en allergische reacties, IBS-symptomen zoals constipatie en diarree, en een verminderde tolerantie voor fysieke en mentale spanningen.
Onbewuste kosten-batenanalyse
Wat er lijkt te gebeuren is dat de hersenen de activering van de HPA-as verminderen wanneer blijkt dat deelname aan verdere stressvolle activiteiten misschien niet gunstig is. Dit leidt tot een verminderd vermogen om met stress om te gaan (verminderde “stresstolerantie”), en in extreme gevallen tot ziekten zoals CVS.
Bij onderzoek bij dieren is zelfs gebleken dat de hersenen in stresssituaties onbewust een “kosten-batenanalyse” maken om te bepalen of de kosten van een activiteit wel of niet opwegen tegen de baten. Dit gebeurt in de dopaminerge systemen van de hersenen, die verantwoordelijk zijn voor doelgericht gedrag, motivatie en beloningen. Het dopaminesysteem wordt geactiveerd wanneer een doel de verwachtingen overtreft, en ook wanneer een verwacht doel niet wordt bereikt. De hersenen gebruiken deze informatie om te bepalen of het de moeite waard is energie aan een taak te besteden, wat resulteert in vermoeidheid als de kosten hoger zijn dan de baten.
Of langdurige stress al dan niet in een burnout resulteert, hangt af van de vraag of de onderbewuste “kosten-batenanalyse” positief is, en van factoren zoals de tijd die sinds het begin van de stress is verstreken, de aard van de bedreiging, de beheersbaarheid van de stressfactor en andere factoren. Stressoren die noodzakelijk zijn om te overleven zullen de weegschaal waarschijnlijk sterk doen doorslaan in het voordeel van een robuuste stressrespons en een hoog energieverbruik, terwijl stressoren die niet als heilzaam voor het organisme worden ervaren op lange termijn waarschijnlijk vermoeidheid en burnout zullen veroorzaken.
In het moderne leven, waar stressoren abstracter zijn, worden dezelfde dopaminerge systemen in de hersenen geactiveerd bij het bereiken van werkgerelateerde en soortgelijke doelen.Studies tonen aan dat of een baan al dan niet in een burnout resulteert, afhangt van factoren zoals taakeisen vs. werkmiddelen, betrokkenheid/plezier en motivatie. Maar zelfs in het geval dat de persoon plezier beleeft aan de stressvolle activiteit, lijkt er nog steeds een punt te zijn waarop het lichaam simpelweg uitschakelt als gevolg van langdurige overactivering van het stresssysteem. Dit is te zien bij ultramarathonlopers die lijden aan het overtrainingssyndroom, dat identiek blijkt te zijn aan CVS.
Voor meer informatie, zie burnout.
Externe links en verwijzingen
Wikipedia-item over stress
Miller, G. E., Chen, E., & Zhou, E. S. (2007). “Als het omhoog gaat, moet het dan naar beneden komen? Chronische stress en de hypothalamus-hypofyse-bijnierschorsas bij mensen.” Psychologisch bulletin, 133(1), 25.
Charmandari, E., Tsigos, C., & Chrousos, G. (2005). “Endocrinology of the stress response” 1. Annu. Rev. Physiol., 67, 259-284.
Demerouti, E., Bakker, A. B., Nachreiner, F., & Schaufeli, W. B. (2001). The job demands-resources model of burnout. Journal of Applied Psychology, 86(3), 499.
Helmreich, D. L., & Tylee, D. (2011). Thyroid hormone regulation by stress and behavioral differences in adult male rats. Hormones and behavior, 60(3), 284-291.
Running on Empty
Marsland, A. L., Walsh, C., Lockwood, K., & John-Henderson, N. A. (2017). De effecten van acute psychologische stress op circulerende en gestimuleerde ontstekingsmarkers: een systematische review en meta-analyse. Brain, behavior, and immunity.
Copyright (c) Mind-Body-Health.net, All Rights Reserved
DISCLAIMER: Mind-Body-Health.net is een educatieve bron voor chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS), myalgische encefalomyelitis (ME), burn-out en aanverwante aandoeningen, en geeft geen medisch advies. Vraag advies aan een arts voordat u veranderingen in uw leven aanbrengt, of als uw symptomen verergeren. CVS is een uitsluitingsdiagnose, dus het is belangrijk andere oorzaken van ziekte uit te sluiten.