De Helm van ontzag (Oudnoords Ægishjálmr, uitgesproken als “EYE-gis-hiowlm-er”) is een van de meest mysterieuze en krachtige symbolen in de Noorse mythologie. Alleen al het zien van de vorm, zonder enige voorkennis van wat die vorm symboliseert, is genoeg om ontzag en angst in te boezemen: acht armen die eruit zien als gespijkerde drietanden stralen uit vanuit een centraal punt, alsof ze dat centrale punt verdedigen door een offensief in te zetten tegen alle vijandige krachten die het omringen.
Zulke overweldigende macht was blijkbaar de bedoeling van dit magische symbool. In de Fáfnismál, een van de gedichten in de Poetic Edda, schrijft de verwoestende draak Fafnir een groot deel van zijn schijnbare onoverwinnelijkheid toe aan het gebruik van de Helm van Ontzag:
De Helm van ontzag
Droeg ik voor de zonen der mensen
Ter verdediging van mijn schat;
Iedereen was ik sterk,
Dacht ik bij mezelf,
Want ik vond geen kracht een evenaring van mijn eigen.
Deze interpretatie wordt bevestigd door een spreuk genaamd “Er werkt een eenvoudige Helm van Ontzag” in de verzameling IJslandse volksverhalen die in de negentiende eeuw door de grote Jón Árnason werd verzameld. De spreuk luidt:
Maak een helm van ontzag van lood, druk het loden teken tussen de wenkbrauwen, en spreek de formule:
Ægishjálm er ég ber
milli brúna mér!Ik draag de helm van ontzag
tussen mijn wenkbrauwen!Zo kon een man zijn vijanden tegemoet treden en zeker zijn van de overwinning.
Zoals de meeste oude Germaanse symbolen, was de vorm van de visuele voorstelling ervan verre van strikt vast. De 41e spreuk in de Galdrabók, een IJslands grimoire uit de 17e eeuw, bevat bijvoorbeeld een tekening van de Helm van Ontzag met slechts vier armen en zonder de lijnen die loodrecht op de armen staan.
Linguïst en runoloog Stephen Flowers merkt op dat, hoewel de verwijzingen naar de Helm van Ontzag in de Poëtische Edda deze beschrijven als een fysiek ding met magische eigenschappen, de oorspronkelijke betekenis van het Oudnoordse hjálmr “bedekken” was. Hij gaat verder met zijn theorie dat:
De helm van ontzag was oorspronkelijk een soort bol van magische kracht om de vijand angst aan te jagen. Hij werd in verband gebracht met de kracht van slangen om hun prooi te verlammen alvorens toe te slaan (vandaar het verband met Fáfnir). … De helm van ontzag zoals beschreven in het manuscript is een kracht, gecentreerd in de pijnappelklier en uitgaand van deze en de ogen. Hij wordt gesymboliseerd door een kruisachtige configuratie, die in zijn eenvoudigste vorm bestaat uit wat ofwel vier jongere M-runen ofwel oudere Z-runen lijken te zijn. Deze figuren kunnen echter zeer complex worden.
Het verband met de runen is bijzonder treffend, omdat een aantal van de vormen waaruit de Helm van Ontzag bestaat, dezelfde vormen hebben als bepaalde runen. Gezien het centrale belang van de runen in de Germaanse magie als geheel, is het hoogst onwaarschijnlijk dat deze overeenkomst toevallig is.
De “armen” van de Helm lijken Z-runen te zijn. De oorspronkelijke naam van deze rune is onbekend, maar tegenwoordig wordt hij vaak “Algiz” genoemd. De betekenis van deze rune had veel te maken met bescherming en het overwinnen van iemands vijanden, waardoor het een passende keuze is om op te nemen in een symbool als de Helm van Ontzag.
De “spikes” die loodrecht op de “armen” staan, zouden Isa-runen kunnen zijn. Hoewel de betekenis van deze rune min of meer onbekend is vanwege de verwarrende en tegenstrijdige informatie uit de primaire bronnen, lijkt het redelijk om te speculeren dat, aangezien “Isa” “ijs” betekent, de toevoeging ervan aan de Helm van Ontzag aan het symbool een gevoel van concentratie en verharding zou kunnen hebben gegeven, alsmede een verband met de bezielende geesten van winterse kou en duisternis, de angstaanjagende reuzen. Dit verband wordt nog waarschijnlijker door het feit dat de draak Fafnir in de verhalen van de menselijke held Sigurd een rol speelt die analoog is aan die van de reuzen in de godenverhalen. Dergelijke verbanden zijn noodzakelijkerwijs speculaties, vooral omdat de markeringen die al dan niet runen van Isa zijn, grafisch gezien niet meer dan rechte lijnen zijn, wat het nog moeilijker maakt ze met zekerheid te identificeren. Desalniettemin is de hardnekkigheid van de verbanden hier nogal opvallend.
Op zoek naar meer geweldige informatie over Noorse mythologie en religie? Terwijl deze site de ultieme online introductie tot het onderwerp biedt, biedt mijn boek The Viking Spirit de ultieme introductie tot de Noorse mythologie en religie. Ik heb ook een populaire lijst van de 10 beste Noorse mythologieboeken geschreven, die je waarschijnlijk nuttig zult vinden in je zoektocht.
De Poëtische Edda. Fáfnismál, stanza 16. Mijn vertaling. Het oorspronkelijke Oudnoords luidt:
Ægishjalm
bar ek of alda sonum,
meðan ek of menjum lák;
einn rammari
hugðumk öllum vera,
fannk-a ek svá marga mögu.
Flowers, Stephen, redacteur en vertaler. 1989. De Galdrabók: An Icelandic Grimoire. p. 100.
Ibid. p. 47.
Ibid. p. 121-122.
Deze interpretaties van de Algiz en Isa runen zijn gebaseerd op de Rune Poems, die in Engelse vertaling te vinden zijn bij Ragweed Forge. Zie ook mijn pagina over De betekenissen van de Runen.