Hoe fotografeer je een maansverduistering

Zo nu en dan valt de maan in de schaduw van de aarde, wat resulteert in een maansverduistering. Hoewel maansverduisteringen vaker voorkomen dan zonsverduisteringen, wil je dit enigszins zeldzame en verbluffend mooie fenomeen toch eens meemaken en eventueel fotograferen. Ik maak al een aantal jaren foto’s van zowel gedeeltelijke als totale maansverduisteringen en ik besloot mijn ervaringen en de uitdagingen die ik tegenkwam te documenteren ten bate van onze lezers. In dit artikel zal ik mijn best doen om in detail uit te leggen hoe je een maansverduistering fotografeert.

De basisbeginselen van maanfotografie

Voordat u de onderstaande informatie leest, raad ik u ten zeerste aan mijn artikel “Hoe fotografeer ik de maan” te lezen, waarin u veel informatie (inclusief camera-instellingen) over dit onderwerp kunt vinden. Je zult dat nodig hebben bij het vastleggen van het begin en het einde van een maansverduistering, wanneer de Maan gedeeltelijk door de Zon wordt verlicht.

Fotograferen van de opeenvolging

Een ding dat je moet beslissen, is of je de hele opeenvolging van de maansverduistering wilt fotograferen, of alleen de periode van totaliteit wanneer de Maan oranje / rood van kleur is. Ik zou persoonlijk aanraden om het hele proces van het begin tot het einde te documenteren, zodat je foto’s hebt van de volle maan, dan een gedeeltelijke verduistering, dan een totale verduistering, dan weer een gedeeltelijke verduistering, terugkerend naar volle maan wanneer de verduistering eindigt. Het leuke van het hebben van de hele reeks in foto’s, is dat je later beelden kunt combineren zoals deze:

Je moet wel erg veel geduld hebben – het kostte me in totaal ongeveer vier uur om de Maan van het begin tot het einde van de verduistering vast te leggen. De nacht was vrij koud, maar ik was op pad met een groep fotografen en we besloten om alle fasen van de eclips met onze camera’s vast te leggen. Nadat we klaar waren, besloten we naar een uitkijkpunt te rijden waar we de bovenstaande scène afzonderlijk fotografeerden als een panorama, om zo één enkele composiet te maken die je hierboven ziet. Het is belangrijk op te merken dat de afbeelding een veel grotere Maan heeft dan in werkelijkheid. Als ik de Maan op haar ware grootte had gelaten ten opzichte van het landschap, zou ze er minuscuul hebben uitgezien. Sommige fotografen kiezen ervoor om echte scènes te fotograferen met super telelenzen, zonder het landschap of de maan te vergroten. Dergelijke foto’s vergen veel planning en inspanning (vaak moet een maansverduistering dicht bij de horizon plaatsvinden om bij een landschap te passen), maar bieden een veel lonender ervaring. Een goede planning is in dergelijke gevallen uiterst belangrijk. Betrouwbare hulpmiddelen en apps waarmee men de locatie van de maansverduistering vooraf kan bekijken, moeten worden gebruikt voor de beste resultaten, zoals hieronder wordt uitgelegd.

Planning

Of je doel nu is om eenvoudigweg de maan tijdens een verduistering te fotograferen, of om een scène met de maan te fotograferen op het moment van de verduistering, een goede planning is belangrijk en mag niet over het hoofd worden gezien. Er zijn veel goede software en smartphone apps die je kunt gebruiken om te plannen, maar de twee apps die ik het meest gebruik zijn PhotoPills en The Photographer’s Ephemeris. Als ik nachtfotografie doe, start ik soms ook Star Walk op, maar dat is alleen als ik een bepaald object aan de hemel moet vinden. In staat zijn om precies te zien waar de maan zal opkomen is erg belangrijk – het zal het werk van het scouten voor een locatie veel gemakkelijker maken.

Tijdens het leiden van een groep fotografen in Death Valley National Park, hoopte ik echt dat de hemel zou opklaren tijdens de totale maansverduistering op 20 januari 2019. Het weer was een paar dagen behoorlijk stormachtig aan het begin van mijn workshop, maar de dag van de eclips zag er veelbelovend uit, met de hemel die in de avond openging. Terwijl ik om de paar uur op weerberichten controleerde, gebruikte ik ook de PhotoPills-app op mijn smartphone om precies te weten te komen waar de maan zich tijdens de maansverduistering aan de hemel zou bevinden. Met behulp van de Night Augmented Reality (Night AR) functie van de app kon ik de exacte locatie van de Maan aanwijzen.

Nadat ik me realiseerde dat ik niet in staat zou zijn om een onderwerp te vinden dat hoog genoeg was in de buurt om het als mijn voorgrond te kunnen gebruiken, nam ik de beslissing om het scoutingproces over te slaan en me alleen te concentreren op het fotograferen van de maansverduistering met mijn super-telelelens. Als ik echter een heel hoog voorgrondobject had gevonden, had het kunnen werken om de maansverduistering eroverheen te fotograferen. In plaats daarvan keek ik op waar de maan zou opkomen en besloot ik een landschap te fotograferen met het gezicht naar de maan bij het opkomen:

Zoals u ziet, was het een behoorlijk mistige avond – niet bepaald geweldig voor het fotograferen van een maansverduistering! Toen de maan boven de bergen in de verte opkwam, waren de wolken aan de hemel te dik, waardoor het een probleem werd om een duidelijke foto van de maan te maken. Het weerbericht stond echter nog steeds op een heldere nacht. Ik keek naar de horizon en daar zag de lucht er inderdaad vrij helder uit. Na ongeveer een uur klaarde het inderdaad grotendeels op – net op tijd voor het begin van de maansverduistering!

Dit alles dus in gedachten houden. Let bij het plannen van een maansverduistering altijd goed op de weersverwachting – misschien moet je uitwijken naar een andere locatie met minder bewolking.

Camera-apparatuur en lenzen

Wanneer het gaat om het fotograferen van een maansverduistering, speelt het type apparatuur dat je gebruikt een enorme rol. Het fotograferen van een maansverduistering is niet hetzelfde als het fotograferen van de maan om één belangrijke reden – gebrek aan licht. Wanneer je de maan verlicht door de zon fotografeert, is deze over het algemeen zo helder dat je gemakkelijk snelle sluitertijden en lage ISO kunt gebruiken, zonder je zorgen te hoeven maken over ruis en bewegingsonscherpte. Het fotograferen van een maansverduistering is een stuk lastiger, omdat de maan erg donker wordt wanneer deze zich in de schaduw van de aarde bevindt. Je zult niet alleen je sluitertijd drastisch moeten verlagen, maar je zult ook de ISO-waarde van je camera tot een veel hogere waarde moeten verhogen, vooral als je fotografeert met lange lenzen van meer dan 300 mm. Het hebben van een goede DSLR of een spiegelloze camera die kan omgaan met ruis bij hoge ISO-niveaus zal zeker helpen.

Wat betreft lenzen, langere lenzen zullen de maan meer vergroten en zorgen voor een aantal goede details voor uw opnamen. Dus, tenzij je van plan bent om de maan met een voorgrondelement vast te leggen, zou ik aanraden om de langste lens in je arsenaal te gebruiken. Maar een langere lens levert nog een probleem op voor maanfotografie – je zult een snelle sluitertijd moeten gebruiken om onscherpe foto’s van de maan te krijgen, omdat die zo snel beweegt.

Het beste wat je voor maansverduisteringsfotografie kunt doen, is zonder twijfel een equatoriale tracker aanschaffen, zoals de iOptron SkyGuider Pro:

Ik heb eerder geprobeerd de maan te fotograferen zonder tracker en ik had altijd moeite met de camera-instellingen ten tijde van de totale maansverduistering. Zelfs met een zeer lange sluitertijd van 1 seconde (wat nauwelijks genoeg was om bewegingsonscherpte onder controle te houden), moest ik de ISO van mijn camera verhogen tot 3200, op welk punt de hoeveelheid ruis in de foto’s te veel werd om mee om te gaan. Met een equatoriale volgkijker kun je, als je hem eenmaal hebt ingesteld om de maan te volgen, zeer lange opnamen maken zonder je zorgen te hoeven maken over de sluitertijd, omdat de instelling zich automatisch aanpast aan de bewegingen van de maan. Bovendien hoef je je niet steeds bezig te houden met het bijstellen van je compositie om de paar minuten. De grootste taak is het goed en nauwkeurig uitlijnen op de Poolster – als je dat eenmaal gedaan hebt, is de rest een fluitje van een cent. Met de tracker kon ik gemakkelijk 10-20 seconden belichten bij ISO 64 – ISO 200, waardoor ik beelden kon maken zonder ruisproblemen bij de nabewerking.

Een goede equatoriale tracker is niet alleen nuttig voor het fotograferen van maansverduisteringen. Ik heb dezelfde opstelling eerder gebruikt voor het fotograferen van een zonsverduistering, maar ook voor het fotograferen van de Melkweg en het werkte verbazingwekkend goed. Als je graag de nachtelijke hemel fotografeert, zou je serieus moeten overwegen om in zo’n toestel te investeren. In feite, in plaats van veel geld uit te geven aan het kopen van dure lenzen ontworpen voor astrofotografie, zou ik aanraden om te beginnen met een tracker!

Als je geen plannen hebt om een equatoriale tracker aan te schaffen, kun je nog steeds met succes de maansverduistering fotograferen. Zie de instructies hieronder voor meer details.

Camera-instellingen

Wanneer u een heldere maan fotografeert, is een goede startbelichting meestal ongeveer 1/125-1/250e van een seconde @ f/8, ISO 100. Wanneer een verduistering begint, zou deze belichting goed moeten werken om het heldere deel van de Maan te belichten, terwijl de donkere kant van de Maan helemaal niet zichtbaar zal zijn. Op een gegeven moment moet je de sluitertijd veranderen om de donkere kant van de Maan te belichten, terwijl je de heldere kant van de Maan overbelicht, zoals op deze foto:

Ik ontdekte dat het verschil in belichting tussen de heldere en de donkere kant van de Maan maar liefst 8 volle stops was! Wat betekent dit? Het betekent dat als je de maan bij 1/250e seconde met ISO 200 goed belicht, je om het deel van de maan in de schaduw van de aarde vast te leggen, met 1 seconde @ ISO 200 moet fotograferen (1/125 -> 1/60 -> 1/30 -> 1/15 -> 1/8 -> 1/4 -> 1/2 -> 1)!

Dit is het gedeelte waar de brandpuntsafstand van je lens je vijand wordt. Hoe langer de lens, hoe meer je je zorgen moet maken over twee grote problemen – sluitertijd en cameratrilling. Een lange lens (boven 300mm) zal de maan groter maken in je foto, wat tegelijkertijd betekent dat de maan heel snel door je frame zal bewegen. Het gebruik van een lange sluitertijd is uiteraard onaanvaardbaar, omdat de maan er dan wazig uitziet door de bewegingsonscherpte. Daarom is je enige keuze (afgezien van het aanschaffen van een gemotoriseerde equatoriale tracker) om met het maximale diafragma te fotograferen en de ISO van de camera tot een groot getal te verhogen. In het bovenstaande voorbeeld zou ik, om mijn sluitertijd te verhogen tot slechts 1/15e van een seconde, moeten fotograferen met ISO 3200, wat zou resulteren in veel ruis, vooral als ik met een camera met een kleine sensor zou fotograferen.

Dus, wat moet uw sluitertijd zijn? Dat hangt af van de brandpuntsafstand van uw lens. Als u fotografeert op 300 mm op een camera met een cropfactor van 1,5x en een 70-300 mm objectief, maakt u opnamen met een sluitertijd van meer dan 2 seconden. Als je een langere lens gebruikt, zul je nog kortere sluitertijden moeten gebruiken om een onscherp beeld van de maan te krijgen. Ik fotografeerde op 560 mm (een 400 mm objectief met een 1,4x teleconverter) met een 12 MP full-frame camera en ik merkte dat mijn limiet ongeveer een halve seconde (1/2) was voordat de maan wazig begon te worden. Als je een hoge resolutie camera hebt met een 30+ MP sensor, moet je misschien nog langere sluitertijden gebruiken om te voorkomen dat de maan wazig wordt.

Kijk eens naar de onderstaande beelduitsnede op 2 seconden om te zien hoe onscherp de maan werd:

En dat terwijl ik op een statief heb gefotografeerd met een ontspanner op afstand, plus Mirror Up met een interval van ongeveer 1 seconde na het opheffen van de spiegel! Het is dus zeker niet cameratrilling waar je op de bovenstaande foto naar kijkt – dat is bewegingsonscherpte. Over cameratrilling gesproken, je moet er absoluut voor zorgen dat je alle mogelijkheden van je camera benut om cameratrilling te minimaliseren, vooral wanneer je met lange superteleobjectieven fotografeert.

Het spreekt voor zich dat je camera stevig op je statief moet zijn bevestigd en dat je de sluiter niet met je hand moet ontspannen. Gebruik ofwel een ontspanner op afstand in combinatie met de modus “Spiegel omhoog” om cameratrilling te verminderen, of als u een meer geavanceerde camera hebt die functies ondersteunt zoals Belichtingsvertragingsmodus en Elektronische sluiter voor het gordijn, kunt u deze functies gebruiken om cameratrilling te verminderen, of mogelijk zelfs te elimineren. Vergeet ten slotte niet om Image Stabilization / Vibration Reduction uit te schakelen als je lens op een statief is gemonteerd.

Bedenk dat het maken van foto’s van halfverlichte of kwartverlichte Maan relatief eenvoudig is, omdat je nog steeds een behoorlijke hoeveelheid licht hebt om mee te werken. Zodra de Maan in de slagschaduw van de Aarde komt en de totaliteit begint, zul je de meeste problemen tegenkomen. Afhankelijk van hoe helder de maan tijdens deze fase lijkt, zul je je belichting daarop moeten afstemmen. Tijdens de laatste totale maansverduistering moesten degenen om me heen die geen equatoriale trackers hadden hun diafragma helemaal openzetten en tussen ISO 1600 en 3200 fotograferen, wat nogal wat ruis aan hun foto’s toevoegde. Houd altijd in gedachten dat het beter is om ruis te hebben dan bewegingsonscherpte in beelden. Terwijl ruis kan worden aangepakt in de nabewerking, kan een wazige foto niet worden opgeslagen.

Hieronder zijn mijn aanbevelingen voor een goede setup en camera-instellingen:

1. Gebruik de langste lens die je kunt krijgen op je handen op. Als het compatibel is met een teleconverter, wilt u die misschien gebruiken.
2. Wanneer u een zware lens gebruikt, bevestig de lens dan altijd op een statief in plaats van op de camera.
3. Gebruik een stabiel statief en een stevige statiefkop die het gewicht van uw camera + lens gemakkelijk aankan.
4. Als uw camera beschikt over de EFCS-functie, zorg ervoor dat u deze inschakelt en gebruik de specifieke cameramodus die hier gebruik van maakt om sluiterschokken te voorkomen.
5. Als uw camera niet beschikt over de EFCS-functie, gebruik dan Mirror Up in combinatie met een ontspanner op afstand of Exposure Delay Mode (indien beschikbaar).
6. Zorg ervoor dat u uw objectief goed scherpstelt. Doe dit voordat de eclips begint. Zodra de scherpstelling is verkregen, schakelt u de autofocus uit (zie #6 hieronder voor meer details over scherpstellen).
7. Start bij ISO 100 tijdens de gedeeltelijke verduistering en verhoog de ISO naar behoefte tijdens de totaliteit.
8. Kies het scherpste diafragma van de lens voor gedeeltelijke maansverduisteringsopnamen (meestal tussen f/4-f/8). Open de lens tot het maximale diafragma tijdens de totaliteit.
9. Wat betreft de sluitertijd, begin met de 500-regel (deel 500 door de full-frame equivalente brandpuntsafstand van de lens), bekijk de beelden op 100% zoom en pas aan indien nodig.

Nauwkeurigheid en scherpte

Gelijk welke lens u gebruikt, het krijgen van een zeer nauwkeurige scherpstelling op de maan is uiterst belangrijk. Ik weet dat sommigen van jullie zullen voorstellen om op oneindig te fotograferen, maar omdat veel lenzen nu toelaten om verder dan oneindig scherp te stellen, is het niet zo eenvoudig om echt oneindig scherp te stellen – een kleine onnauwkeurigheid zal de Maan wazig doen lijken. Terwijl het gebruik van het middelste focuspunt om scherp te stellen prima werkt wanneer de maan door de zon wordt verlicht, zal je autofocus waarschijnlijk niet meer werken of erg onnauwkeurig zijn wanneer de maan in totaliteit is. Gebruik het LCD-scherm van je camera om in te zoomen op de maan en nauwkeurig scherp te stellen. Als uw LCD-scherm de Maan overbelicht, waardoor het onmogelijk wordt om de details te zien om scherp te stellen, kijk dan of u de belichtingssimulatie kunt uitschakelen in het menusysteem van uw camera. Op sommige Nikon DSLR’s is de oplossing om op de “OK” knop te drukken in Live View, wat het probleem oplost.

In plaats van elke keer dat je een foto neemt opnieuw scherp te stellen, raad ik je ten zeerste aan autofocus uit te schakelen zodra je nauwkeurig scherpgesteld hebt op de Maan (idealiter voordat de maansverduistering begint). Neem een foto en gebruik het LCD scherm van de camera om te zien hoe scherp de Maan is. Zoom helemaal in en zorg ervoor dat alle kenmerken van de Maan zichtbaar zijn. Als de Maan wazig lijkt, ga dan terug en probeer het opnieuw. Als je er niet in slaagt je camera autofocus te laten doen in Live View, probeer dan handmatig scherp te stellen met je hand terwijl je helemaal bent ingezoomd op het LCD-scherm. Als u precies scherpstelt voordat de maan in de schaduw van de aarde komt, hoeft u niet scherp te stellen tot het einde van de eclips.

Een ding wil ik nog opmerken: als u een lens met een teleconverter gebruikt, of als u een consumentenzoomlens gebruikt, is de optiek waarschijnlijk niet erg scherp bij het fotograferen met grote diafragma’s. Als u het diafragma van de lens verlaagt tot f/8-f/11, krijgt u de scherpste resultaten. Gebruik geen diafragma’s kleiner dan f/11 (zoals f/16 of f/22) – dan treedt diffractie op en lijkt de maan nog zachter.

Snelheid maanbeweging

Tot nu toe heb ik al een paar keer gezegd hoe snel de maan beweegt als je lange lenzen gebruikt. Kijk eens naar deze video en zie zelf waar de Maan begint in het frame, en dan eindigt aan het eind van de 2 minuten durende video. Als u ongeduldig bent, kijk dan gewoon naar het begin van de video en dan naar het einde en vergelijk de plaats van de Maan in het beeld:

Bedenk nu eens hoe vaak ik mijn camera heb moeten verplaatsen om een 4 uur durende eclips te fotograferen!

Bracketing gedeeltelijke maansverduistering

Aangezien de schaduwzijde en de heldere zijde van de maan 8 stops uit elkaar liggen, kun je je afvragen of het zin heeft om de opnamen te bracketen om de details van beide te fotograferen. Om eerlijk te zijn, na het doorlopen van het proces van bracketing tijdens de laatste totale maansverduistering, heb ik echt moeite om de voordelen van het doen van het te zien. Ten eerste maak je uiteindelijk veel te veel foto’s en ten tweede zie ik niet in hoe je belichtingen 8 stops uit elkaar kunt mixen zonder dat de resulterende foto er kunstmatig uitziet. Kijk eens naar de onderstaande foto:

Persoonlijk vind ik de foto nogal onnatuurlijk. Tijdens de gedeeltelijke maansverduistering kunnen onze ogen het schaduwgedeelte van de maan niet echt zien – we kunnen de details pas gaan zien als de maan bijna totaliteit bereikt. Hoewel het cool is om beide te kunnen zien met onze digitale camera’s, heb ik moeite om de waarde in te zien van het vastleggen van alle schaduw- en lichtdetails tijdens de gedeeltelijke maansverduistering. Bovendien was het mixen van deze beelden in de nabewerkingssoftware nogal pijnlijk. Lightroom was niet in staat om een goed werk te doen, dus ik moest meerdere foto’s exporteren naar Photoshop en ze handmatig mengen, wat nogal wat tijd en moeite kostte.

Mijn aanbeveling zou zijn om te belichten voor de hoogtepunten tijdens de gedeeltelijke eclips. Zodra de maan de totaliteit nadert, kunt u uw meting overschakelen naar de schaduwen.

Compositie

Tenzij u fotografeert met korte brandpuntsafstanden met een voorgrondobject of een soort scène, moet u zich geen zorgen maken over compositie – plaats de maan overal in uw frame. De plaats doet er niet toe, want je kunt de maan gemakkelijk uitsnijden in de nabewerking, zolang ze maar goed belicht is. Toen ik zonder een gemotoriseerde equatoriale tracker fotografeerde, moest ik vaak de maan opnieuw centreren in mijn kader, maar zoals je in de bovenstaande video hebt gezien, was dat geen gemakkelijke taak. Na een tijdje begon ik de maan in mijn frame linksboven te plaatsen en liet ik haar naar de hoek rechtsonder bewegen.

Als je sterren met de Maan in de uiteindelijke foto wilt, kun je het beste de sterren apart fotograferen en dan beide beelden samenvoegen. Als je een compositiefoto wilt maken zoals in dit artikel, dan kun je het beste een nachtopname apart fotograferen met een groothoeklens, en dan Photoshop gebruiken om de Maan in de foto te plakken.

Nabewerking

De nabewerkingsmethode die ik gebruik voor de Maan is in detail beschreven in mijn “Hoe fotografeer ik de Maan” artikel. Als je geen tracker hebt gebruikt, is het grootste probleem het omgaan met alle ruis in de foto’s als gevolg van de hoge ISO-niveaus. Als ruis je stoort, zie dan mijn “Noise Reduction Tutorial” – er staan veel tips in dat artikel over hoe je ruis opruimt in Photoshop en Lightroom.

Voor het maken van composietfoto’s (het combineren van de verschillende maanfasen met andere foto’s) is het proces niet zo moeilijk:

1. Kies een paar foto’s met een donkere lucht, duidelijk ’s nachts gemaakt.
2. Open je maanfoto’s en gebruik het “Snelle Selectie” gereedschap, selecteer alleen de maan op zichzelf. Zorg ervoor dat je de hele maan pakt, niet alleen delen ervan.
3. Kopieer de maan door op CTRL+C / Command+C te drukken
4. Plak het in een overeenkomstige foto met een donkere hemel.
5. Als de gekopieerde Maan wat zwarte randen heeft en je hemel niet helemaal zwart is, probeer dan deze truc: selecteer de Maan nogmaals met het Snelle Selectie gereedschap, klik dan met de rechtermuisknop op de Maan, kies “Select Inverse”, klik dan nogmaals met de rechtermuisknop, kies “Feather” en geef het 2-3 pixels. Klik vervolgens op de knop “Masker toevoegen” op het lagenpalet. Als dit gedaan is, klik je op het Masker zelf in het lagen venster, klik dan op “Masker toepassen”. Herhaal dit proces enkele malen, indien nodig, om de randen van de Maan glad te maken.
6. Experimenteer met het kopiëren-plakken van verschillende fasen van de Maan en kijk hoe je de uiteindelijke afbeelding vindt.
7. Vergeet niet de Maan te verscherpen. Doe dit voordat je de Maan selecteert met het Snelle Selectie gereedschap, anders zal het verscherpings gereedschap ook de randen van de Maan verscherpen.

Persoonlijk vind ik het erg leuk om verschillende fasen van de maansverduistering te combineren in een enkele composite. Kijk maar eens naar de onderstaande afbeelding, waarop drie totale maansverduisteringsfasen te zien zijn:

Hier is een andere composiet die twee gedeeltelijke eclipsfoto’s toont en een totale eclipsfoto in het midden:

Ik persoonlijk vind de eerste versie mooi, maar anderen vinden de tweede beter. Het kostte wat tijd in Photoshop om de maan uit te snijden en zo te plaatsen, maar het eindresultaat bevalt me wel en daar gaat het om.