Machtsevenwicht en het Concert van Europa
Tijdens de vele oorlogen en vredescongressen van de 18e eeuw streefde de Europese diplomatie ernaar een evenwicht te bewaren tussen vijf grote mogendheden: Engeland, Frankrijk, Oostenrijk, Rusland en Pruisen. Aan het eind van de eeuw echter brachten de Franse Revolutie, de pogingen van Frankrijk om deze te exporteren en de pogingen van Napoleon I om Europa te veroveren, het staatsbestel van het continent eerst uit evenwicht en vervolgens ten val. Na de nederlaag van Napoleon werd in 1814-15 het Congres van Wenen bijeengeroepen om nieuwe grenzen vast te stellen, het machtsevenwicht te herstellen en te waken tegen een toekomstige Franse hegemonie. Ook werden internationale problemen aangepakt, zoals de rivieren, de slavenhandel en de regels van de diplomatie. De slotakte van Wenen van 1815, zoals gewijzigd op het Congres van Aix-la-Chapelle (Aken) in 1818, stelde vier klassen van hoofden van diplomatieke missies in – de voorrang binnen elke klasse werd bepaald door de datum van overhandiging van de geloofsbrieven – en een systeem voor de ondertekening van verdragen in alfabetische Franse volgorde op naam van het land. Zo eindigde de strijd over voorrang. Er werden ook ongeschreven regels opgesteld. In Wenen werd bijvoorbeeld een onderscheid gemaakt tussen grote mogendheden en “mogendheden met beperkte belangen”. Alleen grote mogendheden wisselden ambassadeurs uit. Tot 1893 hadden de Verenigde Staten geen ambassadeurs; net als die van andere mindere staten waren hun gezanten slechts ministers.
Nog meer ongeschreven regels werden spoedig ontwikkeld. De terugkeer van Napoleon en zijn tweede nederlaag maakten een nieuw vredesverdrag met Frankrijk in Parijs in november 1815 noodzakelijk. Bij die gelegenheid ondertekenden de vier grote overwinnaars (Groot-Brittannië, Oostenrijk, Rusland en Pruisen) formeel de Quadruple Alliance, die opriep tot periodieke bijeenkomsten van de ondertekenaars om te overleggen over gemeenschappelijke belangen, om de “rust en voorspoed van de naties” te verzekeren en de vrede van Europa te bewaren. Deze clausule, waarbij een Concert van Europa tot stand werd gebracht, impliceerde samenwerking en terughoudendheid, alsmede een stilzwijgende code: de grote mogendheden zouden alle belangrijke beslissingen nemen; interne veranderingen in elk lid van het Concert moesten door de grote mogendheden worden goedgekeurd; de grote mogendheden mochten elkaar niet uitdagen; en het Concert zou over alle geschillen beslissen. Het Concert vormde dus een rudimentair systeem van internationaal bestuur door een consortium van grote mogendheden.
In het begin werden de vergaderingen van het Concert bijgewoond door regeerders, kanseliers en ministers van Buitenlandse Zaken. De eerste bijeenkomst, die in 1818 te Aix-la-Chapelle werd gehouden, resulteerde in de toelating van Frankrijk tot het Concert en de geheime hernieuwing van de Quadruple Alliance tegen Frankrijk. De bijeenkomst verfijnde ook de diplomatieke regels en behandelde andere internationale vraagstukken. Aix was het eerste internationale congres dat in vredestijd werd gehouden en het eerste dat de aandacht trok van de pers, met wie de contacten werden onderhouden door de secretaris-generaal van het congres. Zo ontstond het public-relationsaspect van de diplomatie en het perscommuniqué.
Daarna kwamen congressen bijeen als reactie op crises. Wegens geschillen tussen de mogendheden hielden de bijeenkomsten na 1822 op, hoewel het Concert van Europa zelf onopvallend doorging. Vanaf 1816 werd in Parijs een ambassadeursconferentie gehouden om problemen te bespreken die voortvloeiden uit het verdrag met Frankrijk van 1815. Andere conferenties van ambassadeurs volgden – gewoonlijk in Londen, Wenen of Parijs – om specifieke internationale problemen te bespreken en veranderingen goed te keuren wanneer dat raadzaam of onvermijdelijk leek. Diplomaten bleven het Europese systeem aanpassen en wijzigen met conferenties, gaande van de vergadering in Londen in 1830 die de Belgische onafhankelijkheid bekrachtigde tot de vergadering in 1912-13, eveneens in Londen, om de Balkanoorlogen op te lossen. Tussen 1854 en 1870, tijdens de Krimoorlog en de eenwordingen van Italië en Duitsland, werd het Concert opgerekt en vervolgens helemaal genegeerd. De eeuw waarin het bestond (1815-1914) was over het algemeen vreedzaam, slechts ontsierd door korte, beperkte oorlogen; het bloedvergieten van een van deze oorlogen, de tweede Italiaanse onafhankelijkheidsoorlog, inspireerde tot de oprichting in de jaren 1860 van het Internationaal Comité voor de Hulp aan Gewonden (later het Internationale Rode Kruis) als een internationale niet-gouvernementele organisatie.