Littekenvorming, ook wel cicatrisatie genoemd, is een permanente wijziging van het lichaam waardoor de textuur en het uiterlijk van het huidoppervlak (dermis) worden veranderd. Hoewel littekenvorming werkt als een gecontroleerd letsel, is het niet het resultaat van een ongeval of een gezondheidsgerelateerde operatie. Brandmerken, snijden en sommige tatoeagepraktijken zijn vormen van littekenvorming. Bij scarificatie worden de lederhuid en de opperhuid van de huid doorgesneden, verbrand (zie Branding), bekrast, verwijderd of chemisch veranderd volgens de gewenste ontwerpen, symbolen of patronen. Het resultaat is een wond, die na genezing littekens of keloïden veroorzaakt, die aan het huidoppervlak worden gevormd door de verhoogde hoeveelheden collageen. Personen met een donkere huidskleur hebben meestal gekozen voor scarificatie-ontwerpen, omdat littekens en keloïden zichtbaarder zijn dan tatoeages.
Historische Scarificatie
Het vroegste bewijs van scarificatie is de archeologische site van Ain Ghazal, in Jordanië, waar twee hoofdloze beeldjes van Paleolithische (8000 v. Chr.) vruchtbaarheidsgodinnenbeeldjes werden gevonden met dikke scarificatielijnen die rond de billen en de buik krommen. Op de rotsschildering uit de Sahara (ca. 7000 v. Chr.) in Tassili N’Ajjer bij Tanzoumaitak, Algerije, zijn eveneens littekens te zien op de borsten, buik, dijen, schouders en kuiten van een gehoornde godin. Vergelijkbare ontwerpen van littekens zoals afgebeeld op de beeldjes en schilderijen zijn gevonden op vrouwen uit West- en Centraal Afrika.
De betekenis van het littekenproces en de resulterende littekens varieert van cultuur tot cultuur. In het verleden werden littekens aangebracht in Afrika, Australië, Papoea-Nieuw-Guinea, Zuid-Amerika, Midden-Amerika en Noord-Amerika. Bij de culturele groepen in deze gebieden werden littekens gebruikt om de duurzaamheid van sociale en politieke rollen te benadrukken; rituele en culturele waarden; overgangsrituelen en leeftijdsgraden; erotisering van het lichaam; het bevorderen van seksuele aantrekking en het verhogen van seksueel genot; groeps- en culturele identiteit; spirituele relaties; en esthetische waarden. Het werd ook gebruikt als onderdeel van medicinale en genezingsrituelen, en als bewijs van het vermogen om pijn te verdragen. Als gevolg van veranderende culturen en globalisering zijn de meeste van deze scarificatiepraktijken verboden door lokale overheden.
Hedendaagse scarificatie
In de twintigste en eenentwintigste eeuw beoefenen westerse microculturen, zoals de moderne primitieven en punkers, maar ook fraterniteiten en sororiteiten, scarificatie. Onder deze culturele groepen varieert de betekenis van littekens, zoals groepsidentiteit, persoonlijke identiteit, overgangsritueel, spiritueel geloof en verbinding met inheemse culturen. Deze microculturen maken gebruik van een verscheidenheid van methoden van scarificatie, zoals snijden, inpakken, inkt wrijven, villen, schuren, en chemische middelen om de gewenste scarificatie patronen of ontwerpen te verkrijgen.
Snijden
Snijden is een vorm van scarificatie waarbij het oppervlak van de huid wordt gesneden met een scherp instrument, zoals een geslepen bot, kleine medische scalpel, of scheermesje, een zogenaamde scarifier. Hedendaagse snij-instrumenten kunnen eendelige wegwerpeenheden zijn of messen die kunnen worden gemonteerd op een assortiment handgrepen. De sneden zijn ongeveer een zestiende van een duim diep; diepere sneden verhogen de hoeveelheid littekens en de kans op complicaties, terwijl ondiepe sneden kunnen genezen zonder littekens, waardoor het doel van de wijziging teniet wordt gedaan.
Littekens benadrukken
Het in stand houden van een open wond door herhaaldelijk opnieuw in de genezende huid te snijden zal resulteren in een meer uitgesproken litteken; het zal ook het genezingsproces vertragen en kan resulteren in ernstige gezondheidsgerelateerde complicaties. Packing creëert ook meer uitgesproken littekens door inerte stoffen, zoals as of klei, in de open incisies te brengen of door gesneden delen van de huid op te tillen en de littekens eromheen of eroverheen te laten genezen. Hoewel cicatrisatie kan verwijzen naar elk litteken, wordt het meestal gebruikt in verband met meer uitgesproken littekens die het gevolg zijn van inpakken.
Inktwrijven is een snede waarbij onuitwisbare tatoeage-inkt of een ander pigment in een verse snede wordt gewreven. De inkt blijft in de snee zitten terwijl deze geneest, wat resulteert in een gekleurd litteken. Hoewel de intensiteit van persoon tot persoon varieert, creëert deze methode meer zichtbare littekens voor lichtere huidskleuren.
Skinning
Skinning is een veelgebruikte methode om grote littekengebieden te creëren. De omtrek van het te littekenen gebied wordt uitgesneden. Vervolgens wordt de verticuteermachine of een hefwerktuig onder het huidoppervlak geplaatst om de huid in hanteerbare delen op te tillen en te verwijderen. Een alternatieve methode om de littekens te vergroten, is het inpakken van inert materiaal onder de opgetilde huid en deze te laten genezen. Het genezingsproces duurt lang en er kunnen complicaties optreden. Deze methode creëert grote en preciezere littekengebieden.
Abrasion Scarification
Abrasion scarification wordt bereikt door met behulp van wrijving de dermis lagen van de huid te verwijderen om littekens te creëren. Elektrische gereedschappen met schuurpapier, staalwol of slijpstenen zijn enkele van de instrumenten die worden gebruikt om schurende littekens te maken. Het aanbrengen van littekens door middel van abrasie kan ook met manuele druk worden bereikt, maar met elektrische instrumenten verloopt het proces sneller. Deze methode creëert subtiele littekens, tenzij overdreven druk wordt uitgeoefend met de abrasion scarifier.
Chemical Scarification
Bij chemische scarificatie worden chemische verbindingen, zoals vloeibare stikstof, gebruikt om de huid te beschadigen en te verbranden, wat littekens oplevert. Verfijnde ontwerpen zijn moeilijk te bereiken met vloeibare chemische middelen, anders zijn de resultaten vergelijkbaar met andere vormen van littekenvorming. Deze methode is betrekkelijk nieuw en er is weinig onderzoek naar gedaan.
Risico’s van littekenvorming
Zoals bij de meeste permanente lichaamsaanpassingen wordt littekenvorming in verband gebracht met esthetische en gezondheidsgerelateerde risico’s. De littekens kunnen er verschillend uitzien, omdat er zoveel variabelen zijn in het genezingsproces. Het kan een jaar duren voordat littekens volledig genezen zijn, en langer als er huid- of verpakkingsmateriaal aan te pas is gekomen. Tijdens het eerste genezingsproces is zorgvuldige verzorging nodig om infecties te voorkomen.
Bijkomende gezondheidsrisico’s zijn een onjuiste techniek, zoals te diep snijden, of het oplopen van door bloed overdraagbare infecties zoals hepatitis B en C. Beoefenaars van littekens moeten passende maatregelen nemen om de gezondheid en veiligheid van hun cliënten te waarborgen. Apparatuur en instrumenten die voor meer dan één klant worden gebruikt, worden gesteriliseerd in een autoclaaf, een hogetemperatuurstoomoven die door bloed overdraagbare ziekteverwekkers en bacteriële agentia doodt. Het te littekenen gebied wordt gedesinfecteerd en voorbereid door de littekenbehandelaar. Tijdens het scarificatieproces wordt de huid voortdurend ontdaan van overtollig bloed en gedesinfecteerd.
Zie ook Body Piercing; Branding; Modern Primitives; Tattoos.
Bibliografie
Beck, Peggy, Nia Francisco, and Anna Lee Walters, eds. The Sacred: Ways of Knowledge, Sources of Life. Tsaile, Ariz: Navajo Community College Press, 1995.
Bohannon, Paul. “Schoonheid en verminking bij de Tiv.” Man 51 (1956): 117-121.
Camphausen, Rufus C. Return to the Tribal: A Celebration of Body Adornment. Rochester, Vt: Park Street Press, 1997.
Rubin, Arnold, ed. Tekens van Beschaving: Artistieke transformatie van het menselijk lichaam. Los Angeles: Museum of Cultural History, University of California, 1988.
Vale, V. Modern Primitives: An Investigation of Contemporary Adornment and Ritual. San Francisco Re/Search Publications, 1989.