Max Weber was van mening dat de productie in de oudheid nooit als fabriek kon worden aangemerkt, omdat de productiemethoden en de hedendaagse economische situatie onvergelijkbaar waren met moderne of zelfs premoderne ontwikkelingen van de industrie. In de oudheid was de vroegste productie beperkt tot het huishouden en ontwikkelde zich tot een afzonderlijke onderneming, onafhankelijk van de plaats waar men woonde, waarbij de productie in die tijd pas karakteristiek begon te worden voor de industrie, aangeduid als “onvrije winkelindustrie”, een situatie die vooral ontstond onder het bewind van de Egyptische farao, met tewerkstelling van slaven en geen differentiatie van vaardigheden binnen de slavengroep vergelijkbaar met moderne definities als arbeidsverdeling.
Volgens vertalingen van Demosthenes en Herodotus was Naucratis een, of de enige, fabriek in het gehele oude Egypte. Een bron uit 1983 (Hopkins), stelt dat de grootste fabrieksproductie in de oudheid 120 slaven telde in het Athene van de 4e eeuw v. Chr. In een artikel in de New York Times van 13 oktober 2011 staat:
“In African Cave, Signs of an Ancient Paint Factory” – (John Noble Wilford)
… ontdekt in Blombos Cave, een grot aan de zuidkust van Zuid-Afrika waar 100.000 jaar oude gereedschappen en ingrediënten werden gevonden waarmee de vroegmoderne mens een verf op okerbasis mengde.
Hoewel de Cambridge Online Dictionary-definitie van fabriek luidt:
een gebouw of reeks gebouwen waar met behulp van machines grote hoeveelheden goederen worden gemaakt
…. het gebruik van machines veronderstelt sociale samenwerking en arbeidsverdeling
Van een bron wordt gezegd dat de eerste machine een val was die werd gebruikt om te helpen bij het vangen van dieren, wat overeenkomt met de machine als een mechanisme dat onafhankelijk of met zeer weinig kracht werkt door interactie van een mens, met een vermogen om herhaaldelijk te worden gebruikt met een werking die bij elke gelegenheid van functioneren precies hetzelfde is. Het wiel werd ca. 3000 v. Chr. uitgevonden, het wiel met spaken ca. 2000 v. Chr. De IJzertijd begon ongeveer 1200-1000 v. Chr. Andere bronnen definiëren machines echter als een productiemiddel.
De archeologie geeft als datum voor de vroegste stad 5000 v. Chr. als Tell Brak (Ur e.a. 2006), dus een datum voor samenwerking en factoren van vraag, door een toegenomen omvang van de gemeenschap en bevolking om zoiets als productie op fabrieksniveau tot een denkbare noodzaak te maken.
Archeoloog Bonnet heeft in de stad Kerma de fundamenten van talrijke werkplaatsen opgegraven, waaruit blijkt dat Kerma reeds in 2000 v. Chr. een grote stedelijke hoofdstad was.
De watermolen werd voor het eerst gemaakt in het Perzische Rijk ergens vóór 350 v. Chr. In de 3e eeuw v. Chr. beschrijft Philo van Byzantium in zijn technische verhandelingen een door water aangedreven wiel. In het Romeinse Rijk waren fabrieken waar garum werd gemaakt heel gewoon. Het aquaduct en de molens van Barbegal zijn een industrieel complex uit de 2e eeuw n. Chr. dat in Zuid-Frankrijk is gevonden. In de 4e eeuw na Christus was er in het Romeinse Rijk een watermaalinstallatie met een maalcapaciteit van 28 ton graan per dag, voldoende voor de behoeften van 80.000 personen.
De vroegste echte fabrieksmatige maalinstallaties verschenen in de islamitische wereld vanaf de 8e eeuw. De grote bevolkingstoename in de middeleeuwse islamitische steden, zoals de 1,5 miljoen inwoners van Bagdad, leidde tot de ontwikkeling van grootschalige fabrieksmaalderijen met een hogere productiviteit om de grote groeiende bevolking te voeden en te onderhouden. Een 10e-eeuwse graanverwerkende fabriek in de Egyptische stad Bilbays produceerde bijvoorbeeld naar schatting 300 ton graan en meel per dag. Zowel watermolens als windmolens werden in die tijd veel gebruikt in de islamitische wereld.
Het Arsenaal van Venetië is ook een van de eerste voorbeelden van een fabriek in de moderne zin van het woord. Het werd opgericht in 1104 in Venetië, enkele honderden jaren voor de Industriële Revolutie, en produceerde schepen in serie aan de lopende band met behulp van gefabriceerde onderdelen. Het Arsenaal van Venetië produceerde blijkbaar bijna één schip per dag en had op zijn hoogtepunt 16.000 mensen in dienst.
Industriële RevolutieEdit
Een van de vroegste fabrieken was de door waterkracht aangedreven zijdefabriek van John Lombe in Derby, die in 1721 in bedrijf werd genomen. In 1746 was in Warmley bij Bristol een geïntegreerde kopermolen in bedrijf. Het ruwe materiaal kwam aan één kant binnen, werd gesmolten tot messing en werd verwerkt tot pannen, pennen, draad en andere goederen. De arbeiders werden ter plaatse gehuisvest. Josiah Wedgwood in Staffordshire en Matthew Boulton in zijn Soho Manufactory waren andere vooraanstaande vroege industriëlen, die het fabriekssysteem toepasten.
Het fabriekssysteem werd iets later algemeen toegepast toen het spinnen van katoen werd gemechaniseerd.
Richard Arkwright is de persoon die wordt gecrediteerd als de uitvinder van het prototype van de moderne fabriek. Nadat hij in 1769 patent had aangevraagd op zijn waterframe, richtte hij in Derbyshire, Engeland, de Cromford Mill op, waarmee hij het dorp Cromford aanzienlijk uitbreidde om plaats te bieden aan de migrerende arbeiders die nieuw waren in het gebied. Het fabriekssysteem was een nieuwe manier om de arbeidskrachten te organiseren, noodzakelijk geworden door de ontwikkeling van machines die te groot waren om in een arbeidershuisje onder te brengen. De arbeidstijd was even lang als voor de landbouwer, namelijk van zonsopgang tot zonsondergang, zes dagen per week. In het algemeen reduceerde deze praktijk geschoolde en ongeschoolde arbeiders tot vervangbare handelswaar. De fabriek van Arkwright was de eerste succesvolle katoenspinnerij ter wereld; zij toonde ondubbelzinnig de weg voorwaarts voor de industrie en werd op grote schaal gekopieerd.
Tussen 1770 en 1850 verdrongen gemechaniseerde fabrieken de traditionele ambachtelijke winkels als de overheersende vorm van productie-instelling, omdat de grootschalige fabrieken een aanzienlijk technologisch en supervisievoordeel genoten ten opzichte van de kleine ambachtelijke winkels. De vroegste fabrieken (met het fabriekssysteem) ontwikkelden zich in de katoen- en woltextielindustrie. Latere generaties fabrieken omvatten gemechaniseerde schoenproductie en de fabricage van machines, met inbegrip van werktuigmachines. Nog latere generaties fabrieken waren de toeleveranciers van de spoorwegindustrie, zoals walserijen, gieterijen en locomotieffabrieken, en fabrieken van landbouwwerktuigen, die gietstalen ploegen en maaimachines produceerden. De massaproductie van fietsen begon in de jaren 1880.
De Bridgewater-gieterij van Nasmyth, Gaskell and Company, die in 1836 in bedrijf werd genomen, was een van de eerste fabrieken die moderne materiaalbehandelingsmethoden toepasten, zoals kranen en rails door de gebouwen voor het hanteren van zware voorwerpen.
De grootschalige elektrificatie van fabrieken begon rond 1900 na de ontwikkeling van de wisselstroommotor, die met constante snelheid kon draaien, afhankelijk van het aantal polen en de elektrische stroomfrequentie. Aanvankelijk werden grotere motoren aan lijnassen toegevoegd, maar zodra motoren met een klein vermogen algemeen beschikbaar werden, schakelden de fabrieken over op eenheidsaandrijving. Door het wegvallen van de lijnassen werden fabrieken bevrijd van hun lay-outbeperkingen en kon de fabriek efficiënter worden ingericht. Elektrificatie maakte sequentiële automatisering met behulp van relaislogica mogelijk.
AssemblagelijnEdit
Henry Ford revolutioneerde het fabrieksconcept verder in het begin van de 20e eeuw, met de innovatie van de massaproductie. Hooggespecialiseerde arbeiders werkten aan een reeks rollende platforms om een product op te bouwen, zoals (in Ford’s geval) een auto. Dit concept zorgde voor een drastische verlaging van de productiekosten voor vrijwel alle geproduceerde goederen en bracht het tijdperk van het consumentisme teweeg.
In het midden en het einde van de 20e eeuw introduceerden de geïndustrialiseerde landen fabrieken van de volgende generatie met twee verbeteringen:
- Geavanceerde statistische methoden van kwaliteitscontrole, gepionierd door de Amerikaanse wiskundige William Edwards Deming, die door zijn vaderland aanvankelijk werd genegeerd. Kwaliteitscontrole veranderde Japanse fabrieken in wereldleiders in kosteneffectiviteit en productiekwaliteit.
- Industriële robots op de fabrieksvloer, geïntroduceerd aan het eind van de jaren 1970. Deze computergestuurde lasarmen en grijpers konden eenvoudige taken zoals het bevestigen van een autodeur snel en foutloos 24 uur per dag uitvoeren. Ook dit verlaagde de kosten en verbeterde de snelheid.
Sommige speculaties over de toekomst van de fabriek omvatten scenario’s met rapid prototyping, nanotechnologie, en orbitale zero-gravity faciliteiten.