Cu Chulainn

Cú Chulainn was de grote krijgersheld van de Ulster Cyclus. Als afstammeling van de goden verdedigde hij Ulster tegen de vele bedreigingen met een onstuitbare woede en ijzeren wil. Zijn hartstochten waren groot, zijn verdriet diep, en zijn daden ontegenzeggelijk heldhaftig. Tot op de dag van vandaag blijft hij de bekendste volksheld van Ierland.

Etymologie

Hoewel Cú Chulainn (betekent “jachthond van Culann,”) een titel was in plaats van een naam, gebruikte de krijger het vaak in plaats van zijn geboortenaam. Cú Chulainn is met verbazingwekkende inconsistentie gespeld in zowel Anglicaanse als Gaelic bronnen. In het Gaelisch heeft de naam verschillende schrijfwijzen gehad, zoals Cúailnge, Cú Chulaind, en Cúchulain.

Cú Chulainn’s echte naam was Sétanta, wat “Zoon van Sualtam” betekent. Hij had af en toe de bijnaam “de Hond van Ulster,” een verwijzing naar zowel zijn ongelooflijke loyaliteit als zijn beroemde titel.

Attributen

Cú Chulainn was eerst en vooral een krijger. Van jongs af aan trainde hij in Ierland en Schotland om een machtige moordmachine te worden. Zijn vaardigheid was ongeëvenaard, en hij was meer dan in staat om het op te nemen tegen vele vijanden in een keer. Zo sterk en atletisch was hij dat hij in staat was om een slaapdrankje in slechts een uur te metaboliseren – ondanks dat het krachtig genoeg was om een gewone man een hele dag te laten slapen.

In de strijd, Cú Chulainn’s belangrijkste troef was zijn ríastrad, oftewel de woede van een krijger. Cú Chulainn werd vaak razend in het heetst van de strijd en werd een onstuitbare kracht die vriend en vijand doodde. Degenen om hem heen moesten veel moeite doen om hem te kalmeren.

Cú Chulainn reed de strijd in op een strijdwagen, bestuurd door zijn dienaar Láeg en de paarden Liath Macha en Dub Sainglend. Beide paarden waren loyaal en sterk, en Liath werd zelfs beschreven als de Koning der Paarden. In de strijd hanteerde Cú Chulainn de Gáe Bulg, een speer van dodelijke pijn, gemaakt van de botten van een zeemonster. Eenmaal in een wond, zou de punt van de speer dertig kleinere weerhaken in zijn slachtoffer loslaten.

Cú Chulainn was gebonden door twee afzonderlijke geas, magische taboes die hem met grote kracht begiftigden, op voorwaarde dat hij hun regels niet brak. De eerste van deze regels was dat Cú Chulainn elk voedsel moest aannemen en eten dat hem door een vrouw werd aangeboden; de tweede was dat hij geen hondenvlees in welke vorm dan ook mocht eten. Deze geas zouden uiteindelijk tot zijn ondergang leiden, toen hij gedwongen werd een onmogelijke keuze tussen de twee te maken.

Hoewel de bronnen het erover eens zijn dat Cú Chulainn onmogelijk mooi was, liepen hun beschrijvingen van hem vaak uiteen. Er werd bijvoorbeeld gezegd dat zijn haar rood, blond, een mengeling van die twee, of zelfs zwart was. Nog andere bronnen beweerden dat zijn haar van kleur veranderde, afhankelijk van of hij woedend was of niet.

Als de zoon (en een incarnatie) van Lugh, deelde Cú Chulainn vele kenmerken met zijn vader. Hoewel hij de kracht van zijn vader had en de vaardigheid met een speer, stierf Cú Chulainn voordat hij als heerser in de voetsporen van zijn vader kon treden.

Hoewel van Cú Chulainn werd gezegd dat hij in Dundalk was geboren, was Ulster zijn ware thuis. Hij verdedigde zijn thuis trouw gedurende zijn hele leven, en blijft een symbool van Ulster tot op de dag van vandaag.

Familie

Weliswaar zijn bijna alle bronnen het erover eens dat Cú Chulainn’s moeder Deichtine van Ulster was, maar over de identiteit van zijn vader valt te twisten. Volgens de beroemdste verhalen was zijn vader de onsterfelijke Lugh van de Lange Arm, van de Tuatha dé Danann, terwijl zijn sterfelijke vader Sualtam mac Róich zou zijn geweest. Zijn grootvader van moederszijde, Conchobar mac Nessa, was ook zijn koning.

Cú Chulainn was gehuwd met Emer, hoewel hij bij haar geen kinderen had. Hij verwekte zijn zoon, Connla, bij de Schotse krijger Aífe. Cú Chulainn zou een reeks gebroken harten achter zich hebben gelaten, waaronder Fand, de vrouw van Manannán mac Lir. Hij kan ook een relatie hebben gehad met zijn wapenbroeder Ferdiad.

Mythologie

Het verhaal van Cú Chulainn is een van de beroemdste die Ierland te bieden heeft, en vormt de kern van de Ulster Cyclus.

Geboorte, jeugd en jongeren

Deichtine, dochter van Conchobar mac Nessa, koning van Ulster, vergezelde haar vader op een jachtexpeditie die op magische vogels joeg. Nadat ze waren overvallen door een plotselinge sneeuwstorm, zochten ze onderdak in een groot herenhuis waar Deichtine hielp bij de bevalling van een baby. s Ochtends werden zij en haar vaders mannen wakker in Brú na Bóinne, ver van de plaats waar zij de vorige nacht hun toevlucht hadden gezocht. Omdat er geen verzorger in de buurt was, stierf de baby al snel. De vader, die de god Lugh bleek te zijn, verscheen spoedig aan Deichtine en vertelde haar dat zij zwanger was van ditzelfde kind.

Naar aanleiding van een schandaal over haar aanstaande huwelijk, aborteerde Deichtine het kind om te trouwen met haar verloofde, Sualtam mac Róich. Zij baarde spoedig een kind, dat zij op verzoek van Lugh Sétanta noemde. Het kind werd dus driemaal verwekt en twee maal geboren – de tweede maal met Deichtine als moeder. Sétanta werd opgevoed door zijn grootvader en enkele anderen, en had vele belangrijke pleegbroers, waaronder Conall Cernach en Lugaid Riab nDerg, een toekomstige Hoge Koning van Ierland.

Sétanta’s jeugd was opwindend; hij dwong de jongen-krijgers van Emain Macha trouw aan hem te zweren voordat hij zes jaar oud was, en doodde een enorm sterke hond die toebehoorde aan de smid Culann. Hij zwoer vervolgens trouw aan de smid en kreeg zo de bijnaam “hond van Culann”, of Cú Chulainn.

Kort daarna vervulde Sétanta een profetie waarin stond dat een man die op een bepaalde dag de wapens opnam, de grootste krijger van zijn tijd zou worden, maar jong zou sterven. Nadat hij de wapens had opgenomen, bewees hij zijn kracht door op zevenjarige leeftijd zijn eerste bloedbad aan te gaan.

Omwille van zijn schoonheid werd Cú Chulainn van Ierland naar Schotland gestuurd, waar hij werd opgeleid door de krijgerkoningin Scáthach. Daar stond hij tegenover haar tweelingzus en rivale Aífe, die hij zwanger maakte nadat hij haar in een gevecht had verslagen. Teruggekeerd naar Ierland, trouwde Cú Chulainn met Emer, wiens hand acht jaar eerder aan hem was beloofd.

Enige tijd later, doodde Cú Chulainn een indringer die het fort van zijn grootvader binnensloop. De ring aan de vinger van de indringer identificeerde hem als Connla, Cú Chulainn’s zoon bij Aífe.

De Rundveestier van Cooley

Medb, de machtige koningin van Connacht en een voortdurende bedreiging voor Ulster, viel het koninkrijk binnen op zoek naar de machtige dekstier Donn Cúailnge, ook bekend als de Stier van Cooley. Deze stier, waarvan de tweelingbroer toebehoorde aan Medb’s echtgenoot, maakte Ulster buitengewoon rijk; het bezit van beide stieren zou Medb helpen haar macht over Ierland te consolideren.

Toen de strijd begon, werden de mannen van Ulster (met uitzondering van Cú Chulainn) overmand door een oude vloek die hen weeën bezorgde in hun grootste uur van nood. Cú Chulainn hield alleen haar leger tegen, daagde Medb’s krijgers uit tot een een-op-een gevecht bij Ulster’s vele doorwaadbare plaatsen, en versloeg elk van haar kampioenen op hun beurt.

Tijdens een pauze in de strijd ontmoette Cú Chulainn een mooie vrouw die haar liefde aan hem aanbood. Gedreven door zijn plichtsgevoel, wees hij haar aanbod af en zij verdween. In de daaropvolgende gevechten, doodde Cú Chulainn drie dieren die zijn pad kruisten: een paling, een she-wolf, en een vaars.

Later, toen Cú Chulainn uitrustte van het doden van de laatste kampioen van Medb, verscheen er een oude vrouw aan hem bloedend uit drie wonden. Zij bood hem drie keer drinken aan van haar koe, en hij bedankte en zegende haar elke keer. Bij elke zegening genas een van haar wonden. Toen zij volledig genezen was, openbaarde zij zich als de Morrígan, godin van oorlog, dood en noodlot. Zij voorspelde toen dat Cú Chulainn jong zou sterven, en dat zij erbij zou zijn om het mee te maken.

De strijd woedde voort, en Cú Chulainn bleef doorvechten ondanks zijn wonden en uitputting. Hij ontmoette zijn verbannen pleegvader, Fergus mac Róich, en stemde ermee in om niet tegen hem te vechten als zijn pleegvader ermee instemde om hetzelfde te doen op een tijdstip van Cú Chulainn’s keuze.

Cú Chulainn werd toen vergezeld door zijn vriend Ferdiad en de krijger-jongens van Emain Macha uit zijn kindertijd. Een uitgeputte Cú Chulainn rustte uit terwijl zij vochten, en ontmoette zijn vader, Lugh, in een droom. De god genas hem, en Cú Chulainn ontwaakte verfrist – alleen om zijn vriend en de jongens afgeslacht te vinden door Medb’s troepen.

Cú Chulainn werd woedend, en bouwde muren van lichamen terwijl hij die van zijn gedode vrienden verdedigde. Eindelijk werd de oude vloek verbroken en de mannen van Ulster werden gewekt, net toen Cú Chulainn weer rust nodig had. De mannen bevochten de troepen van Medb, en in het laatste deel van de strijd voegde Cú Chulainn zich weer bij hen. Hij ontmoette Fergus in de strijd, en zijn pleegvader gaf zich aan hem over, net zoals Cú Chulainn zich eerder had overgegeven. Toen de strijd ten einde liep, werd Medb gedwongen zich terug te trekken.

Cú Chulainn haastte zich naar haar toe, maar gaf zich over toen hij zag dat Medb in de greep van de menstruatie was. Eerbiedig haar kracht en dapperheid, verdedigde hij haar terugtocht. Uiteindelijk werden Medb’s troepen teruggedrongen en de Stier van Cooley bleef voorlopig binnen de grenzen van Ulster. Op slechts achttienjarige leeftijd had Cú Chulainn een reputatie verworven als de felste krijger in Ierland.

Dood

In de loop van de volgende jaren kreeg de jonge man een aantal machtige vijanden buiten Medb. De machtigste van hen was Lugaid mac Cú Roí, de zoon van een magische figuur met wie Cú Chulainn had samengewerkt en die later werd gedood nadat zij ruzie hadden gekregen over een vrouw.

Na verloop van tijd liet Lugaid drie magische speren maken, die elk een koning konden doden. Hij sloot een bondgenootschap met veel van Cú Chulainn’s grootste vijanden, waaronder koningin Medb van Connacht, die allen overeenkwamen dat zijn speren hun beste kans waren om Cú Chulainn te doden.

Elders, Cú Chulainn werd gedwongen om zijn geas te breken nadat hij moest kiezen tussen ongastvrij zijn voor een vreemde vrouw die hem voedsel aanbood en het eten van hondenvlees. Na het eten van het vlees, wankelde Cú Chulainn’s magische kracht en bijna onsterfelijke ziel. Niet lang daarna vielen de troepen van Koningin Medb Ulster opnieuw binnen. Cú Chulainn, nu in zijn vroege twintiger jaren, beantwoordde de oproep om te vechten.

Voordat hij het veld betrad, zag hij de vreemde vrouw die hem voedsel had aangeboden zijn harnas wassen in een beek. Dit was de Morrígan, die was gekomen om haar profetie te vervullen – een profetie die gegarandeerd zou uitkomen, omdat zij Cú Chulainn dwong zijn geas te verbreken. Gestaald door haar verschijning, bereed Cú Chulainn het slagveld op zijn machtige strijdwagen met zijn bestuurder Láeg. Op het veld wierp Lugaid zijn speren en raakte drie doelen: Láeg, koning van de wagenmenners, Liath Macha, koning van de paarden, en Cú Chulainn, koning van de krijgers. Zoals verteld door Lady Gregory:

Toen wierp Lugaid de speer, en deze ging door en door het lichaam van Cuchulain, en hij wist dat hij zijn dodelijke wond had opgelopen; en zijn ingewanden kwamen uit op de kussens van de strijdwagen, en zijn enige paard ging van hem weg, de Zwarte Sainglain, met het halve harnas hangend aan zijn nek, en liet zijn meester, de koning van de helden van Ierland, achter om te sterven op de vlakte van Muirthemne.
-Lady Augusta Gregory, Cuchulain van Muirthemne

In zijn laatste momenten bond Cú Chulainn zichzelf vast aan een staande steen met behulp van zijn eigen ingewanden. Hij stierf terwijl hij zijn zwaard naar de hemel hief. Zijn woede en reputatie waren zodanig dat niemand hem aanviel totdat een raaf – misschien de Fantoomkoningin die haar profetie vervulde – verscheen en op zijn schouder landde, en zo onthulde dat hij dood was. Toen Lugaid kwam om Cú Chulainn’s hoofd op te eisen, flitste een licht uit zijn nu hoofdloze lichaam en Cú Chulainn’s zwaard viel en sneed Lugaid’s hand af.

Conall Crenach, Cú Chulainn’s wapenbroeder, maakte jacht op Lugaid en zijn bondgenoot Erc, en doodde beiden voor zonsondergang. Hoewel Cú Chulainn sneuvelde, zegevierde Ulster uiteindelijk over zijn vijanden.

Andere Mythologie

Cú Chulainn had een aantal duidelijke connecties met de grootste helden van de mythologie. Zijn kracht en woede waren vergelijkbaar met die van Hercules, die in blinde woede zijn eigen kinderen doodde. Net als de Duitse Hildebrand, herkende Cú Chulainn zijn eigen zoon niet en doodde hem. Net als de Bijbelse Samson, kwamen de regels betreffende Cú Chulainn’s kracht en onoverwinnelijkheid voort uit een onbreekbaar taboe en hadden dodelijke gevolgen.

Het verhaal van Cú Chulainn en Cú Roí had duidelijke overeenkomsten met het verhaal van Sir Gawain en de Groene Ridder, waarbij Cú Roí de rol aannam van de magische, semi-onsterfelijke Groene Ridder. Elementen van het karakter van Cú Chulainn werden ook weerspiegeld in Achilles, de held uit de Ilias van Homerus. De grote woede en het verdriet van de Griekse krijger waren vergelijkbaar met die van Cú Chulainn, en beide mannen stierven jong in naam van de glorie.

Cú Chulainn heeft niet alleen gediend als een symbool van het moderne Ierse nationalisme, maar ook van het separatisme van Ulster. Hij werd een bekende figuur voor Victoriaanse lezers door de geschriften van Lady Gregory, die verschillende van Cú Chulainn’s meest opmerkelijke avonturen bundelde. Tijdens de strijd voor Ierse onafhankelijkheid en de daaropvolgende Troubles, werd Cú Chulainn door beide partijen gebruikt om te pleiten voor Ierse solidariteit tegen de Britten en tegen de Ierse indringers van Ulster/Noord-Ierland.

Popcultuur

Cú Chulainn is misschien wel de beroemdste figuur in de Keltische folklore, en is ontelbare keren in de popcultuur opgedoken:

• Het titelthema van Boondock Saints was getiteld “The Blood of Cu Chulainn”;

• Thin Lizzy’s song “Róisín Dubh” begint met het aanroepen van Cúchulain;

• The Pogues vertelden het verhaal van de ziekte van Cú Chulainn na het begin van zijn affaire met Fand in “The Sickbed of Cú Chulainn”;

• In Marvel Comics verscheen Cú Chulainn als onderdeel van het Keltische pantheon. Zijn verhaal bleef grotendeels intact en ging door na zijn dood;

• Het 2000AD-stripfiguur Sláine was deels gebaseerd op Cú Chulainn;

• Beschrijvingen van Robert E. Howard’s Conan the Barbarian waren deels gebaseerd op Cú Chulainn;

• Cú Chulainn kwam voor in de tekenfilm Gargoyles, zowel in verhaalvorm als gereïncarneerd als het personage Rory Dugan;

• Cú Chulainn verscheen in de animeserie Fate als Lancer, naast zijn beroemde speer;

• Cú Chulainn verscheen als esper, of oproepbare geest, in Final Fantasy XII, en als demon in Final Fantasy Tactics. Zijn speer was in verschillende games opgenomen;

• Cú Chulainn verscheen in het videospel SMITE;

• Cú Chulainn was een demon die kon worden opgeroepen in de Megami Tensei-reeks;

• De hoogste rang van de Ierse padvinderij is de Orde van Cú Chulainn;

• De grootste houten achtbaan van Europa, die zich in het Ierse Tayto Park bevindt, heet de Cú Chulainn Coaster.

Bibliografie

1. Gregory, Lady Augusta. Cuchulain of Muirthemne. 1902. Geraadpleegd op 4 april, 2019, https://www.sacred-texts.com/neu/celt/cuch/index.htm.

2. Faraday, L. Winifred, trans. De veediefstal van Cualgne. 1904. Accessed 4 April, 2019, https://www.sacred-texts.com/neu/celt/crc/index.htm.

Citation

Over de auteur

Gregory Wright is schrijver en historicus met een M.A. in East Asian Studies van de Universiteit van Texas in Austin.