De medische parasitologie omvat van oudsher de studie van drie grote groepen dieren: parasitaire protozoa, parasitaire helminthen (wormen), en die geleedpotigen die rechtstreeks ziekte veroorzaken of als vectoren van verschillende ziekteverwekkers fungeren. Een parasiet is een ziekteverwekker die tegelijkertijd zijn gastheer verwondt en er zijn voedsel aan ontleent. Sommige organismen die parasieten worden genoemd, zijn in feite commensalen, in die zin dat zij hun gastheer noch bevoordelen noch schaden (b.v. Entamoeba coli). Hoewel de parasitologie haar oorsprong vond in de zoölogische wetenschappen, is het vandaag de dag een interdisciplinair vakgebied, dat sterk beïnvloed is door de microbiologie, immunologie, biochemie en andere biowetenschappen.
Infecties van de mens door parasieten lopen in de miljarden en variëren van relatief onschuldig tot dodelijk. De ziekten die door deze parasieten worden veroorzaakt, vormen belangrijke gezondheidsproblemen voor de mens over de gehele wereld. (Ongeveer 30 procent van de wereldbevolking is bijvoorbeeld besmet met de nematode Ascaris lumbricoides). De incidentie van veel parasitaire ziekten (b.v. schistosomiasis, malaria) is de laatste jaren eerder toe- dan afgenomen. Andere parasitaire ziekten zijn in belang toegenomen als gevolg van de AIDS-epidemie (b.v. cryptosporidiosis, Pneumocystis carinii pneumonia, en strongyloidiasis). De migratie van met parasieten besmette mensen, waaronder vluchtelingen, uit gebieden met een hoge prevalentie van parasitaire infecties heeft ook bijgedragen aan de gezondheidsproblemen van bepaalde landen.
Een misvatting over parasitaire infecties is dat ze alleen in tropische gebieden voorkomen. Hoewel de meeste parasitaire infecties meer voorkomen in de tropen, raken veel mensen in gematigde en subtropische gebieden ook besmet, en bezoekers van tropische landen kunnen terugkeren met een parasitaire infectie.
De eencellige parasieten (protozoa) en meercellige parasieten (helminthen, geleedpotigen) zijn antigenisch en biochemisch complex, net als hun levensgeschiedenis en de pathogenese van de ziekten die ze veroorzaken. Tijdens hun leven maken parasitaire organismen gewoonlijk verscheidene ontwikkelingsstadia door, waarbij niet alleen de structuur maar ook de biochemische en antigene samenstelling verandert. Sommige larvale stadia van helminten lijken weinig op de volwassen stadia (bijvoorbeeld die van lintwormen en zuigwormen). Sommige parasitaire protozoën veranderen ook sterk tijdens hun levensloop; zo is Toxoplasma gondii bij de kat een intestinale coccidiën, maar neemt hij bij de mens een andere vorm aan en lokaliseert hij zich in diepe weefsels. Sommige van deze infecties kunnen van een goed verdraagbare of asymptomatische toestand overgaan in een levensbedreigende ziekte. Veel parasitaire infecties worden van dieren op mensen overgedragen (zoönotische infecties); de ziekte bij de mens kan al dan niet lijken op de ziekte die in de lagere dierlijke gastheer wordt veroorzaakt.
Dit deel van het boek heeft twee soorten hoofdstukken. Verschillende algemene hoofdstukken behandelen de structuur en classificatie van parasieten en de mechanismen van parasitaire ziekten. De overige hoofdstukken beschrijven de specifieke menselijke parasieten en de ziekten die zij veroorzaken. De nadruk wordt gelegd op de basisbiologie van de ziekteverwekkers en hun gastheer-parasiet relaties. Zo wordt aandacht besteed aan beschrijvingen van de basiseigenschappen van de ziekteverwekkers, de pathogenese van de ziekten die zij veroorzaken, de afweer van de gastheer en de epidemiologie. Praktische informatie over klinische verschijnselen, diagnose en bestrijding is opgenomen in de hoofdstukken over specifieke pathogenen. De meeste hoofdstukken behandelen een groep verwante ziekteverwekkers (bijvoorbeeld trematoden, cestoden). Andere hoofdstukken zijn beperkter van omvang vanwege de expertise van de auteurs en de moeilijkheid om deze soorten op te nemen in de groepen die in de andere hoofdstukken worden besproken.
Dit hoofdstuk geeft de lezer een brede, diepgaande dekking van medisch belangrijke parasieten. Een dergelijke behandeling is essentieel om studenten het bewustzijn en begrip te geven dat nodig is voor een juiste diagnose, behandeling en preventie van parasitaire infecties. Het belangrijkste element in de diagnose van een parasitaire infectie is vaak het vermoeden van de arts dat er een parasiet in het spel is – een mogelijkheid die maar al te vaak over het hoofd wordt gezien. Dit soort bewustzijn vereist kennis van de biologie van de parasieten. De diagnose van parasitaire infecties vereist laboratoriumondersteuning, aangezien de tekenen en symptomen vaak aspecifiek zijn. Voor de diagnose worden verschillende methoden en monsters gebruikt. Aangezien de meest voorkomende parasieten darmparasieten zijn, wordt microscopisch onderzoek van ontlastingsmonsters vaker gedaan dan enige andere laboratoriumprocedure bij de diagnose van parasitaire ziekten. Kweken wordt weinig toegepast bij de diagnose van de meeste parasitaire infecties, hoewel het bijvoorbeeld wordt gebruikt voor Trichomonas vaginalis en Entamoeba histolytica infecties. Immunodiagnostische tests zijn nuttig bij verschillende infecties, waaronder extra-intestinale amebiasis, viscerale larva migrans, en trichinose.
Omdat het laboratorium zo belangrijk is bij de diagnose, moet het personeel goed opgeleid zijn. Permanente opleiding en opfriscursussen moeten worden aangemoedigd en ondersteund. In de Verenigde Staten zijn uitstekende korte cursussen in diagnostische parasitologie beschikbaar in verschillende staats- en federale gezondheidslaboratoria en bij het Centers for Disease Control (CDC) in Atlanta. Deze laboratoria bieden ook een verscheidenheid aan diagnostische diensten in de parasitologie, met inbegrip van gespecialiseerde serologische tests. Medische wetenschappers in de Verenigde Staten moeten op de hoogte zijn van de Parasitic Disease Drug Service van CDC, waar zij informatie kunnen krijgen over geneesmiddelen en bepaalde geneesmiddelen die niet gemakkelijk verkrijgbaar zijn. Aankondigingen van regionale workshops en bijscholingsprogramma’s in de parasitologie zijn te vinden in diverse tijdschriften, bijvoorbeeld de American Society for Microbiology News.
Gilbert A. Castro
Leroy J. Olson