Afonso I, oorspronkelijke naam Mvemba a Nzinga, ook Nzinga Mbemba genoemd, ook gespeld Afonso I Mvemba a Nzinga, (geboren ca. 1460-gestorven 1542), heerser van Kongo (historisch koninkrijk in West- Centraal Afrika) en de eerste van een rij Portugese vazalkoningen die tot het begin van de 20e eeuw heeft standgehouden. Hij wordt soms “De Apostel van Kongo” genoemd vanwege zijn rol in het christelijk maken van Kongo.
Niets is bekend over zijn vroege leven; het meeste van wat bekend is over zijn latere leven is afkomstig uit een opmerkelijke reeks brieven die hij tussen 1509 en 1541 schreef aan verschillende koningen en regeringsfunctionarissen in Lissabon en Rome. Hij was de zoon van Nzinga a Nkuwu, de eerste christelijke koning van Kongo. In 1491 werden hij en zijn vader door Portugese priesters gedoopt en namen zij de christelijke namen Afonso I en João I aan. Tijdens het koningschap van zijn vader diende Afonso onder hem in verschillende functies, waaronder die van bestuurder in Kongo’s noordoostelijke provincie Nsundi, die hij eind jaren 1490 uitbreidde. Hoewel hij rond 1500 uit de Nsundi-provincie werd verwijderd, werd hij hersteld toen zijn vader enkele jaren later stierf. Na de dood van zijn vader wilden Afonso’s aanhangers (waaronder zijn moeder) dat hij de nieuwe koning van Kongo zou worden en ontboden hem in Mbanza Kongo, de hoofdstad van het koninkrijk. Hij slaagde erin zijn halfbroer, Mpanzu a Kitima, in de strijd te verslaan en werd tussen 1506 en 1509 koning, de zesde manikongo (koning van de Kongo).
Tijdens zijn bewind breidde Afonso de betrekkingen van Kongo met Portugal uit. Hij sloot een overeenkomst (het Regimento, 1512) met Manuel I van Portugal, waarbij de Kongo Portugese instellingen aanvaardden, extraterritoriale rechten aan Portugese onderdanen verleenden en slaven leverden aan Portugese handelaars. Afonso herbouwde ook de hoofdstad van het koninkrijk met behulp van steen, breidde het koninkrijk uit naar het zuiden en oosten en vestigde de rooms-katholieke kerk stevig in Kongo. In samenwerking met Portugese priesters en zijn zoon (Henrique Kinu a Mvemba, die rond 1520 tot bisschop werd gewijd), gaf Afonso vorm aan de leer van Kongo’s versie van het christendom.
In 1526, toen hij ontdekte dat Portugese kooplieden illegaal tot slaaf gemaakte mensen opkochten en uitvoerden, zette Afonso een administratief systeem op om toezicht te houden op de slavenhandel, die tijdens zijn bewind aanzienlijke proporties aannam. Hij probeerde ook, zonder succes, de Portugese activiteiten te beperken tot zijn koninkrijk alleen. In de laatste jaren van zijn bewind leidde het debat over wie hem zou opvolgen tot aanzienlijk politiek gemanoeuvreer, waaronder een moordpoging op zijn leven door verschillende Portugezen.