Het schip heette niet altijd Endeavour
Hoewel er vandaag de dag vaak naar wordt verwezen als HMS Endeavour, stond het schip eigenlijk geregistreerd op de marinelijst als HM Bark Endeavour (een ‘bark’ is een term voor een type zeilschip). Maar dit was slechts één van de drie namen van de bark. Vanaf de tewaterlating in 1764 totdat het schip in 1768 door de marine werd gekocht, heette het de Earl of Pembroke. Kort nadat de Endeavour in 1775 uit de vaart werd genomen, kreeg het een derde nieuwe identiteit als Lord Sandwich. Deze veranderingen in identiteit hebben historici eeuwenlang in verwarring gebracht. Het verband tussen de Endeavour en Lord Sandwich werd pas eind jaren negentig gelegd, waardoor de volledige geschiedenis van het schip voor het eerst duidelijk werd.
- Podcast: Captain Cook’s Endeavour
- Het mysterie van Cook’s verloren dagboek (abonnement)
Het schip werkte in de kolenhandel, genaamd de Earl of Pembroke
De Earl of Pembroke werd gebouwd in Whitby, North Yorkshire, en te water gelaten in de zomer van 1764. Het schip werd voornamelijk gebouwd van eikenhout, het hout waarschijnlijk afkomstig uit de nabijgelegen valleien. Yorkshire eik stond bekend om zijn trage groei en taaiheid en men geloofde dat het uitstekend hout opleverde.
De Earl of Pembroke werd gebouwd door meester-bouwer Thomas Fishburn voor een ervaren schipper genaamd Thomas Milner. In de jaren 1700 onderscheidden schepen zich door het ontwerp van hun romp. De Earl of Pembroke was een bark, een scheepstype dat vlak dekte, afgeronde boegbogen, doosvormige rompen en een platte bodem had, waardoor ze ideaal waren voor kustzeilen.
De Earl of Pembroke was ontworpen voor de kolenhandel en had dus een ruime opslagcapaciteit. Milner voer met het schip op zijn eerste reis in juli 1764, waarbij hij kolen op de rivier de Tyne ophaalde en ze vervolgens langs de kustroute terugbracht naar Londen. De graaf van Pembroke bleef de volgende vier jaar in de kolenhandel werken.
Het schip werd HMS Endeavour nadat het was geselecteerd als het verkenningsschip van James Cook
De grote verandering in het leven van de bark begon in maart 1768 toen het schip werd geselecteerd voor een speculatieve reis naar de Zuidzee (Stille Zuidzee). Het werd geschikt bevonden vanwege zijn opslagcapaciteit en beschikbaarheid – mogelijk door Alexander Dalrymple, een Schotse hydrograaf (iemand die watermassa’s in kaart brengt). De Earl of Pembroke werd vervolgens naar de Royal Dockyard in Deptford gebracht, waar het tussen april en juli 1768 een totale opknapbeurt onderging. Er werden nieuwe dekken geplaatst. Tien boordkanonnen werden aan dek gebracht.
Er werd een scheepscompagnie van 94 man opgericht onder bevel van een luitenant, James Cook genaamd. Onder hen was ook een groep natuurhistorici onder leiding van een rijke en energieke heer en avonturier genaamd Joseph Banks. Het schip werd volgestouwd met precisie-instrumenten en wetenschappelijke apparatuur om specimens te verzamelen en om een astronoom, Charles Green genaamd, in staat te stellen een hemelgebeurtenis, de Venusovergang, nauwkeurig waar te nemen. Een nieuwe naam – Endeavour – werd ook gekozen. Een sterke kandidaat voor het kiezen van de naam is de Eerste Heer van de Admiraliteit en held van de slag bij Quiberon Bay in 1759, Edward Hawke.
De Endeavour verging bijna tijdens zijn reis naar Australië
De feiten van de beroemde rondreis van de Endeavour zijn welbekend: de overtocht over de Stille Oceaan naar Tahiti om te proberen de Venusovergang in kaart te brengen; het omcirkelen van Nieuw-Zeeland en de huiveringwekkende tocht langs de oostkust van wat we nu Australië noemen. Cook landde in 1770 in Botany Bay en eiste grote delen van de regio op voor de Britse kroon, ondanks de aanwezigheid van grote inheemse gemeenschappen.
Deze cruise leidde tot de beroemdste episode uit het leven van het schip. Op een kalme nacht in juni 1770 kwam het schip in aanvaring met een uitloper van het Groot Barrièrerif. Alleen ongewoon geluk met de getijden en het weer – samen met het sterke eiken geraamte – hielden het schip drijvende. Het duurde een hele (en hachelijke) dag voordat het werd losgerukt.
Deze episode is een centraal onderdeel van het traditionele Endeavour-verhaal. In de afgelopen 30 jaar zijn er nieuwe en contrasterende visies op de reis naar voren gekomen in mondelinge verhalen van de inheemse volken van de Stille Oceaan. Zij spreken over hun reacties bij het voor het eerst zien van dit vreemde schip, en veel van de verslagen zijn gevuld met rijke poëtische beeldspraak: was het een zandkrab, een drijvende wolk, een mythische vogel?
Het schip speelde een rol in de Amerikaanse revolutionaire oorlog
Na bijna drie jaar op zee te zijn geweest en een rol te hebben gespeeld in zo’n gedenkwaardige reis, werd het schip grotendeels vergeten bij zijn terugkeer in Groot-Brittannië. Gedurende enkele jaren werd de Endeavour gebruikt als een marine-opslagschip dat voorraden en soldaten vervoerde naar een nieuwe keizerlijke buitenpost op de Falklandeilanden. Uitgeput van al deze zeereizen werd de Endeavour in 1775 uit de vaart genomen en in particuliere handen overgebracht. Het schip zou misschien tot schroot zijn verwerkt, ware het niet dat kort daarna oorlog uitbrak tussen Groot-Brittannië en de Noord-Amerikaanse koloniën. In de zomer van 1775 besloten het Britse ministerie en koning George III tot een oorlogspolitiek en werd een massaal hulpleger op de been gebracht om de opstand de kop in te drukken.
Een oud, maar nog steeds ruim schip, was de Endeavour weer van pas gekomen. Het schip werd met Kerstmis 1775 in de Theems gerepareerd, omgedoopt tot Lord Sandwich, en het volgende voorjaar uitgevaren als onderdeel van een massale invasievloot naar Amerika. Het schip was in New York tijdens de slag om Brooklyn in 1776 – de grootste slag van de Revolutionaire Oorlog. Later verhuisde de Lord Sandwich naar Newport, Rhode Island, waar het door de Britten werd gebruikt als gevangenisschip.
In augustus 1778, toen een Franse aanval op Newport op handen was, werd het door de Britten tot zinken gebracht (of ‘scuttled’) in een wanhopige poging om de haven te ruïneren.
Al sinds de identificatie van de Lord Sandwich als Endeavour in de jaren negentig van de vorige eeuw, probeert een team van zee-archeologen op te lossen welk van de honderden scheepswrakken in Narragansett Bay dat van de Endeavour is. In september 2018 werd aangekondigd dat het team heeft geïdentificeerd wat zij denken dat het wrak is, met de zoektocht versmald tot slechts “een of twee sites”.
Peter Moore is de auteur van Endeavour: The Ship and the Attitude that Changed the World (Chatto & Windus, 2018).